Yazar: Mehmet Kamil Tarhan *
Bu çalışmamızın konusu; son aylarda gündemi bir hayli meşgul eden başta BİTCOİN olmak üzere sanal paralar (dijital ve kripto paralar) ve bunların teknolojik alt yapısı olan Blockchain (Blok zincir) konusunda okuyucularımızı bilgilendirmektir. Bu amaçla öncelikle Blockchain’i kısaca tanıttıktan sonra sanal paralar konusunda özet bilgi sunup bilahare de Bitcoin ile ilgili geniş açıklamalarda bulunacağız. Yazımızı aşağıda belirtilen 13 bölümde topladık. Çalışmamızın başlangıç aşamasında bizi cesaretlendiren başta sevgili eşim ve kızıma, Teolupus Denetim ve Yönetim Danışmanlık Şirketi Partner’i Alp Buluç’a ve konunun bir hayli yeni olması nedeniyle çalışmalarımız sırasında bir hayli faydalandığımız, bize çok faydası olan ve ışık tutan kaynaklar dizinde belirtilen kaynak sahiplerine teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
Bölüm No. Bölüm Başlıkları
- I Blockchain
- II Sanal Para Birimleri
- III Bitcoin’in Tanımı ve Özellikleri
- IV Bitcoin Tasarımı
- V Bitcoin Sahibi Olma
- VI Bitcoin Cüzdanı
- VII Bitcoin Teknolojisi
- VIII Bitcoin İşlemleri
- IX Bitcoin Ağı
- X Bitcoin’in Geleneksel Para Sisteminden Farkları
- XI Kripto Para Dünyasına Ait Veriler
- XII Bitcoin ve Diğer Sanal Para Birimlerinin Kuvvetli ve Zayıf (Riskli) Yönleri
- XIII Türkiye ve Dünya’da Kripto Paralara Bakış ve Yasal Durum
BÖLÜM I – BLOCKCHAIN
I.1– Blockchain Teknolojisi’nin Tanıtımı
Blockchain, kimin neye ve ne zaman sahip olduğuna ilişkin karmaşık matematiksel fonksiyonlar kullanılarak kesin ve doğru kayıtlar yaratan ve dağıtık bilgisayar sistemleri aracılığı ile işlemlerin merkezi olmayan bir altyapıda tanımlandığı bir işlem alt yapısıdır. Bu altyapı sayesinde partiler arasında yapılan işlemlerin merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmesine, onaylanmasına ve mutabakat sürecine gerek kalmamaktadır. Blockchain iş süreçlerini hem hatalardan hem de dolandırıcılık faaliyetlerinden korumak için her türlü bilginin bağımsız bir şekilde doğrulanmasını sağlamaktadır. Çünkü bu yapı süreçteki herkesin izleyebileceği ancak asla değiştiremeyeceği bir kayıt sistemi sunmaktadır. (1)
I.2– Blockchain Çözümlerinin Avantajları
Aşağıda Blockchain sisteminin sağladığı avantajlar belirtilmiştir: (2)
- Verilerin karşılaştırılması ve hata kontrol mekanizmasının basit yapısı, dağınık ağ katılımcılarının muhafaza etmiş oldukları verilerin bütünlüğünü ve tutarlılığını kontrol eder.
- Herhangi bir hata noktası olmadan verilerin merkezi olmayacak şekilde depolanması; veri depolama ve işleme güvenilirliğini artırmakta ve büyük çaplı bir hata sözkonusu olduğunda dahi bilgilerin kurtarılabilmesi sağlanmaktadır.
- Verilerde hiçbir zaman yetki dışı bir değişiklik yapılamaz böylece dolandırıcılık ve veri değiştirme riskleri önemli ölçüde azaltılır.
- Güvenilir üçüncü taraflara ihtiyaç olmadan anlaşmaların yönetilmesi ve belgelerin muhataplarla paylaşılması açısından zaman ve maliyet tasarrufu sağlar.
- Akıllı sözleşmeler; özellikle de Nesnelerin İnterneti Teknolojileri (IoT) ile birlikte yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini otomatik/yarı otomatik olarak takip etmek için anlaşma uygulama mantığı içerir.
- Blockchain teknolojisi; mülkiyet haklarının, maddi duran varlıkların ve yükümlülüklerin dağınık kayıtlarının oluşturulmasını, tedarik zincirinin takip edilmesini ve algılayıcılar (sensörler) ve ekipmanlardan alınan bilgilerin kullanıldığı süreçlerin uygulanmasını önemli ölçüde kolaylaştırır.
I.3-Blockchain Kullanım Alanları
I.3.1- Bitcoin ve Diğer Kripto Paralara Ait Kayıtların Tutulması
Blockchain bugün için en fazla Bitcoin gibi kripto paralara ait işlemlerde kullanılıyor.
Blockchain platformunun sağladığı önemli imkanlardan biri kripto paralardır. Kripto para ekonomisini “sahipsiz ekonomi” olarak da tanımlayabiliriz. Çünkü bu para biriminin bir sahibi, düzenleyeni ya da bir merkez bankası olmadığı gibi, bu paralar basılmadığından aslında fiziken mevcut bile değildir.(1)
Şu anda en fazla gündemde olan kripto para birimi Bitcoin olduğundan yazımız ağırlıklı olarak bu konuya ayrılmıştır.
Blockchain (Blok zincir); Herkese açık, şeffaf, dağıtık, sıralı ve zaman damgalı Bitcoin transfer işlemlerini içeren dijital küresel hesap defteri, düz bir veri dosyası, basit bir veri tabanıdır. Bitcoin’in ilk ortaya çıktığı 2009’dan bu yana yapılan tüm işlemler dijital olarak saklanır. Bitcoin’le birlikte ortaya çıkan, farklı kullanım alanları da olan Blockchain metodu merkezi olmayan bir ağ yapısındaki uç bilgisayarlarda, birbirine bağımsız olarak saklandığından, herhangi bir merkezi hatadan kaynaklanacak problemlere karşı dirençlidir.
Dileyen herkes, merkezi olmayan bir Bitcoin ağına bağlanarak, verileri kendi bilgisayarına indirebilir ve kontrol edebilir.
Blockchain’i kendi bilgisayarında tutan uçlara tam uç (full node) adı verilir. Bitcoin’e bağlı tüm uçlarda (bilgisayar) Blokchain’e erişilebilir. Ama sadece tam uçlar verinin tamamını tutarlar. (3)
I.3.2-İşletme Çözümlerinde Blockchain
Blockchain; İşletme sistemlerinde kritik verileri korumak, sözleşmeye uygun hareket edilip edilmediğini, yükümlülüklerin yerine getirilip getirilmediğini takip etmek ve herhangi bir aracı ve üçüncü taraflar müdahil olmadan iş ilişkilerini düzenlemek amacıyla kullanılmaktadır. Aşağıda bu konuda detaylı bilgi verilmektedir. (2)
Entegre bilgi paylaşım ortamı: Blockchain merkezi kontrole ihtiyaç duyulmaksızın taraflar arasında güvenilir iletişim ağları oluşturmak için kullanılabilir. Bu çözümler hızlıdır, DDoS saldırılarına karşı dirençlidir ve devlet ve endüstri standartlarına uygun hareket edilip edilmediğinin takip edilmesi dahil olmak üzere sürekli veri erişim kontrolünü ve gerçek zamanlı doğrulama için tüm bilgilerin hazır bulundurulmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla kullanıcılar güvenilirliği yüksek verilere anında ve kolay bir şekilde erişebilmektedir.
E-ticaret siteleri: Blockchain; üreticilerin, nakliye şirketlerinin ve perakendecilerin doğrudan birleştirilmiş bir bilgi ortamında etkileşime geçmelerine yardım eder. Telif haklarına riayet edilip edilmediğini ve gerekli lisansların, sertifikaların vb. mevcut olup olmadığını otomatik olarak doğrulayan ve bir tedarik zincirinin her bir halkasında anlaşmanın uygulanıp uygulanmadığını takip eden akıllı sözleşmeleri içeren ve kontrolörlere gerekli olan tüm raporları sağlayan yerleşik bir mekanizma kullanmaktadır.
Finansal platformlar: Malların, nakit akışlarının ve hizmet tesliminin gerçek zamanlı olarak takip edilmesi ve gerekli olan her türlü işlem evrakının oluşturulması amacıyla büyük ölçekli çözümler oluşturmak için dağıtık hesap defterleri (“distributed ledger”) kullanılmaktadır. Ayrıca güvenilir doğrulama sistemleri erişimi kontrol etmekte, dolandırıcılığı ve bilgi ve kişisel veri sızıntılarını önlemekte ve dolayısıyla işletmenin operasyonel risklerini azaltmaktadır. Gerektiğinde kamu kurumları, sektörü düzenleyen kuruluşlar, üçüncü taraf yükleniciler ve nihai tüketiciler dahil olmak üzere tüm ilgili taraflara güvenli erişim sağlanabilir.
Blockchain sistemi özellikle ticari anlamda iş yapma biçimlerini ve bireylerin aldığı hizmetlerin şeklini değiştirecek. Her sektöre farklı bakış açıları, yaratıcı iş modelleri kazandıracak gibi gözüküyor.(1)
Jerimiah Owyang ve Jaimy Szymanski tarafından yazılan “Her Endüstri İçin Blockchain Fırsatları” raporunda sektörler bazında aşağıdaki konulara değinilmiştir:(1)
- Mevzuat: Blockchain üzerinde tutulan “akıllı sözleşmeler” sayesinde ürün ve hizmetlerin dağıtımında ya da el değiştirmesinde yasal mercilerin müdahalesine gerek kalmayacaktır.
- Tedarik Zinciri: Blockchain’in dağınık kayıt defteri yapısının kullanımıyla tedarik süreci şeffaf hale gelecek, yüklemeler ve sürece ilişkin tedarikçi bilgilendirmeleri Blokchain üzerinden yapılarak güvenilir bir süreç oluşturulacaktır.
- Devlet: Blockchain vatandaşlara ilişkin kimlik, kişisel bilgi, adli sicil ve biyometrik bilgilerin elektronik ortamlarda bozulmadan güvenle saklanmasını sağlayacaktır.
- Enerji: Enerjinin merkezi olmayan bir yapıda dağıtılabilmesi, tüketimin mikro işlemlerle Blockchain üzerinden iletilerek doğrulanması ve ödemelerinin de bu şekilde garanti edilebilmesi mümkün olabilecektir.
- Gıda: Blockchain kullanımıyla gıda zinciri izlenebilir hale gelecek, ürün menşei, işlenmesi, son kullanım tarihi ve saklama ısıları gibi bilgiler şeffaf bir şekilde baştan sona gözlemlenebilecektir.
Bitcoin’in para birimi, para transfer aracı ve dijital ödeme sistemi olarak kullanılması “Bitcoin 1.0” olarak tanımlanıyor. Blockchain teknolojisi kullanılarak yakın gelecekte tahvil, bono veya kredi gibi tüm finansal ve iktisadi uygulamaların gerçekleştirilmesi “Bitcoin 2.0” olarak nitelendiriliyor. “Bitcoin 3.0” ile ise gelecekte Blockchain alt yapısı kullanılarak; sağlık, kültür bilim ve sanat gibi tüm alanlarda, katma değer yaratan ve hayatı kolaylaştıran uygulamaların başlatılması düşünülüyor.(3)
Sonuç olarak; Blockchain iş süreçlerini hem hatalardan hem de dolandırıcılık faaliyetlerinden korumak için her türlü bilginin bağımsız bir şekilde doğrulanmasını sağlayan bir bilgisayar alt yapısıdır. Şimdilik Blockchain sisteminde ağırlıklı olarak Bitcoin ve diğer kripto paralar alınıp satılabilmekte ve saklanabilmektedir. Fakat Bitcoin 2’de borç verilebilecek, faiz alınabilecek ve çeşitli finansal ürünler ile ilgili haklar satın alınabilecektir. İlerleyen sürümlerinde; her endüstri için (gıda, enerji vb.) Blockchain teknolojisi kullanılabilecektir. Sanal kimlik kartları oluşturulabilecektir. Bölgesel veya ülke genelinde demokratik seçimler, referandumlar yapılabilecektir. Seçim ve oylama şeffaf olacak, ama katılanların kimlikleri anonim kalacaktır. İnsanların, evlerde, işyerlerinde ya da cep telefonlarından oy kullanabileceklerdir. İlave olarak güvenilir aracı ile yapılan tapu, noter, borsalar v.s. gibi her işlem Blockchain’e adapte edilebilecektir.(3)
BÖLÜM II – SANAL PARA BİRİMLERİ (SPB)
SPB finansal piyasalarda yeni bir kavram olduğundan ve resmi bir kuruluş tarafından ihraç edilen bir varlık olmadığından farklı finansal aktörler bu kavramı farklı anlama gelecek şekil de kullanmaktadır. Bu nedenle SPB kavramı gayri ihtiyari birçok varlıkla karıştırılmakta ve karşılaştırılmaktadır. Literatürde anlam farklılığı bulunmasının yanında isim birliğinin olmadığının da altını çizmek gerekmektedir. Birçok akademik çalışma rapor,resmi duyuru ve haberde SPB yerine dijital para ve kripto para ifadeleri kullanılabilmektedir.(4)
Avrupa Merkez Bankası (ECB) Sanal parayı şöyle ifade etmektedir.
“herhangi bir merkez bankası, kredi kuruluşu ya da e-para kuruluşu tarafından ihraç edilmemiş ve bazı durumlarda paraya alternatif olarak kullanılabilen varlığın sanal temsilidir” (ECB, 2015, Sayfa 6)
SPB’lerin en çok karıştırıldıkları varlık çeşidi e-paradır. Bu iki varlık çeşidi arasındaki farklılıklar SPB’lerle beraber piyasaya ilk defa sunulan finansal ve teknik yenilikler nedeniyle doğal olarak ortaya çıkmıştır. E-para 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da “para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen,elektronik olarak saklanan, ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer” olarak tanımlanmaktadır. Basit anlatımıyla e-para itibari paranın elektronik olarak temsilidir.(4)
SPB’lere ilişkin birçok farklı sınıflandırma söz konusu olabilmektedir. Uluslararası Para Fonu (IMF) tarafından 2016’da yayımlanan raporda kullanılan sınıflandırmaya göre dijital olarak bir değeri temsil eden varlıklar dijital para birimi olarak adlandırılmaktadır.(4)
1980’lerin sonunda Hollanda da gece geç saatlerde mazot alan kamyon şoförlerini artan hırsızlıktan korumak için akıllı kartlara para yüklenmesi ve bununla yakıt alınabilmesi elektronik paranın ilk uygulamasıdır. Dijital paralar elektronik olarak saklanabilen ve transfer edilebilen paralardır. Dijital paraya geçiş bilişim teknolojilerinin gelişmesiyle mümkün olmuştur. (3)
Dijital para birimlerinden itibari para cinsinden tanımlananlara e-para ve Paypal örnek gösterilebilir. İtibari para cinsinden tanımlanmayanlara SPB adı verilmektedir. SPB’ler içinde dış dünyayla bağlantısına göre çevrilebilen ve online oyun paraları gibi çevrilemeyen çeşitler mevcuttur. Çevrilebilen para birimleri kendi içinde merkezi ve merkezi olmayan olarak ikiye ayrılmaktadır. Merkezi olmayanlardan, doğrulama sistemi olarak şifre bilimi kullananlara da kripto para adı verilmektedir. (4)
Finansal Suçları Önleme Otoritesi (FinCEN)merkezi SPB’leri, merkez bankasına benzer merkezi bir saklamacı kuruluşa ve merkezi bir yöneticiye sahip şemalar olarak tanımlamaktadır (FinCEN, 2013). Bu merkezi yöneticiler SPB’yi ihraç etmek ve işlemlerin kaydedildiği defterkebiri tutmak suretiyle sistemi kontrol etmektedir.(4)
(FATF, 2014). Merkezi olmayan SPB şemalarında ise merkezi bir saklamacı kuruluş ve merkezi yönetici bulunmamaktadır. Bunun yerine SPB’nin katılımcılar arasında herhangi bir aracı olmadan transfer edilmesine olanak tanıyan bir yapı mevcuttur. Merkez bankasının yerini, sistemin işleyişini yöneten ve sistem katılımcılarının işlemleri doğrulanmasını sağlayan iç protokoller almıştır. Merkezi olmayan SPB şemalarına en büyük örnek Bitcoin’dir. (4)
Merkezi olmayan SPB’lerin kendi içinde çeşitlere ayrılmasında rol oynayan üç temel ve aynı zamanda teknik hususlar; onay mekanizması, algoritma ve arz konusudur. Bu konulara aşağıda ilgili bölümlerde değinilmiştir. (4)
Sanal kripto paralara olan güven, sanal para ihraç ve dolaşım sistemine ve sistem kullanıcılarının çoğunluğunun yanlış yapmayacağına olan inançtan kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu paraların böyle değer kazanmasının sebebi “sübjektif değer” teorisine de bağlanabilir. Sübjektif Değer Teorisi; bir mal veya hizmet ne kadar kıt olursa olsun, ne kadar çok çalışma ve emek ile elde edilirse edilsin, talebi olmaz ise değerinin de olmayacağını ifade eder. Altın ve gümüşün, Dolar veya Euro’nun çıkarma ve baskı maliyetleri dışında kendiliğinden bir değeri yoktur. Onların değeri bizim onlara olan talebimiz ve başkalarının ona talep duyacağına dair inancımızdır. (3)
Kripto para dünyası ile ilgili olarak 2017 yılının birinci çeyreğinde yapılan araştırma verileri XI. Bölümde açıklanmıştır.
BÖLÜM III – BİTCOİN (BTC), TANIM ve ÖZELLİKLERİ
http://coinmarketcap.com, “Cryptocurrency Market Capitalizations” Erişim 11.01.2018 (5)
III.1 – Giriş
Yukarıdaki grafikte de açıkça görüleceği üzere geçen yıl bu vakitler 10 Ocak’ta fiyatı 900 ABD Doları civarında olan ve 20 kattan fazla bir artışla Aralık 2017 ayının ikinci yarısında 20.000 ABD Dolar’ına yaklaşan şifreli elektronik para Bitcoin (BTC), bu zirvede sonra aşağıda belirtildiği üzere %30’a yakın bir değer kaybıyla 12 Ocak 2018 tarihinde yaklaşık 14.000 ABD Doları civarında seyretmeye başladı. Piyasada bugüne kadar arz edilen 16,798.087 BTC’nin piyasa değeri ise toplam 236.483.468.786 ABD Dolar’ına ulaşmış bulunuyordu.
Sadece Bitcoin değil, Ethereum ve Ripple gibi şifreli paralar da sert değer kaybına uğradılar. Aşağıda 12.01.2018 tarihi itibariyle ilk 5 sıradaki kripto paraların fiyat, arz ve işlem hacimleri ile ilgili bilgi verilmiştir.(5)
Name | Market Cap | Price | Volume (24h) | Circulating Supply | |
1 | Bitcoin | $236.483.468.786 | $14.078,00 | $14.099.600.000 | 16.798.087 BTC |
2 | Ethereum | $119.065.448.791 | $1.228,36 | $5.798.330.000 | 96.930.418 ETH |
3 | Ripple | $80.130.367.339 | $2,07 | $5.708.620.000 | 38.739.142.811 XRP * |
4 | Bitcoin Cash | $43.573.252.058 | $2.577,18 | $1.449.060.000 | 16.907.338 BCH |
5 | Cardano | $19.071.123.422 | $0,735568 | $173.059.000 | 25.927.070.538 ADA * |
- Bitcoin yeni bir lale çılgınlığı (6,7) mı idi?
“Bitcoin’de yaşananlar, dünyada yaşanan ilk “mali balon” olarak görülen 1630’lu yıllarda Hollanda’daki “lale çılgınlığına” benzetiliyor. O yıllarda, çılgınca artan taleple lale soğanlarının yükselerek olağanüstü fiyat seviyesine erişmesi, sonra da çökmesine tanık olunmuştu.”
Not: Lale Çılgınlığı konusunda detaylı bilgi almak isteyenler Erhan Afyoncu’nun 17.12.2017 tarihli www.sabah.com.tr’de “Lale Çılgınlığı” başlıklı yazısını okuyabilirler.
- Bitcoin Diyanet İşleri Başkanlığı fetvasında bahsi geçen bir saadet zinciri miydi? (8)
“………..Buna göre kendi özünde ciddi belirsizlikler taşıyan, aldanma ve aldatma riski ileri düzeyde olan, dolayısıyla herhangi güvencesi bulunmayan ve kamuoyunda ‘saadet zinciri’ olarak bilinen uygulamalar gibi belirli kesimlerin haksız ve sebepsiz zenginleşmesine yol açan dijital kripto paraların kullanımı caiz değildir.”
- Bitcoin Bir uzman iktisatçımızın belirttiği gibi sanal bir yatırım aracı mıydı? (9)
“..Şimdiye kadar hiçbir menkul ve gayrimenkulün fiyatı Bitcoin ile ifade edilmemiştir. Hiçbir yatırım projesi Bitcoin ile hesaplanmamıştır. Kredi sözleşmesi imzalanmamıştır. Vadeli çek veya poliçe imzalanmamıştır. Devletler Bitcoin’le muhasebe tutulmasına vergi ve cezaların ödenmesine izin vermemektedir. Belirtilen nedenlerle Bitcoin ve diğer dijital paralar bir para birimi olmaktan öte sanal bir yatırım aracı vasfındadır.”
Yoksa yeni bir para birimi mi doğuyordu?
III.2 Bitcoin Tanımı
Bitcoin, herhangi bir üçüncü taraf (parti) hizmetine gerek kalmadan, eşler arasında para transferini mümkün kılan bir elektronik para sistemidir. (10) Dijital para ekonomisini oluşturan kavram ve konular bütünüdür. Bitcoin transferi ve üretiminde kriptoloji (şifre) kullanıldığı için kripto-para olarak da tanımlanır.
III.3 Bitcoin’in Doğuşu
BİTCOİN sistemi 2008 yılındaki küresel finansal krizde aracı kurumlara, bankalara, merkez bankaları ve hükümetlere güvenin azaldığı bir ortamda Satoshi Nakamoto mahlas ismiyle “Bitcoin: Uçtan Uca Elektronik Ödeme Sistemi” isimli makaleyle duyuruldu. (Mayıs 2009-Bitcoin: A Peer –to- Peer Electronik Cash Sistem) . Satoshi Nakamoto’nun 2011 yılında ortadan kaybolmasına rağmen sistem tamamen şeffaf ve matematik prensipleri çerçevesinde çalışmaya devam etmektedir.(3)
III.4 Bitcoin’in (BTC) Özellikleri
Aşağıda ana hatları itibariyle Bitcoin özelliklerine değinilmektedir.(3)
- Bitcoin sistemi, açık kaynak kodlu yazılımlardan oluşur. Yazılımlar laptop ve akıllı cep telefonları dahil geniş bir yelpazedeki işlemcilerde çalışır.
- Kısaltılmış gösterimi BTC olan Bitcoin 8 basamağa kadar bölünebilir, dolayısıyla 0,00000001 Bitcoin’lik işlem yapılabilir. En küçük birime Satoshi denir. 100 milyon Satoshi 1 BTC’dir.
- Kullanımı kolaydır. Cüzdan programlarından herhangi bir tanesini yükleyip, BTC alıp satmaya ve transfer etmeye hemen başlanabilir. Bitcoin cüzdanları konusunda sonraki bölümde açıklama yapılacaktır.
- BTC istenildiği an TL, ABD Doları, EURO veya başka paralar ile takas edilebilir.
- BTC transferi ve üretiminde kriptoloji (şifre) kullanıldığı için kripto-para olarak da tanımlanır.
- BTC transferleri, geleneksel banka hesap numaralarına benzeyen, BTC cüzdan adresleri arasında gerçekleşir.
- BTC ağı, merkezi olmayan ve uçtan uca bağlı bir yapıya sahiptir. Merkezi bir sunucusu ve kontrol noktası yoktur.
- BTC bir merkezden üretilmez, BTC arzı, merkezi olmayan küresel ağdaki gönüllü bilgisayarların işlemci güçleriyle yapılır. Açık kaynak kodlu madenci yazılımını çalıştırarak BTC ağına dahil olan herkes, isterse madenci olabilir ve BTC üretebilir.
- BTC’ler madencilik adı verilen, transfer işlemleriyle uğraşırken karmaşık bir matematik problemini birbiriyle yarışarak çözen madenciler aracılığı ile arz edilir.
- BTC sistemi 2140 yılına kadar toplam 21.000.000 BTC üretecek şekilde tasarlanmıştır.
- 11 Ocak 2018 tarihi itibari ile kullanımda olan Bitcoin sayısı 16,796,180 Bitcoin’dir. Yaklaşık olarak günde yeni 2.000 Bitcoin üretilmektedir. Ancak bu demek değildir ki her zaman 2.000 Bitcoin üretilecek. Çünkü Bitcoin sayısı 21.000.000 ile sınırlanmış olup bu sayıda yıllara göre dağılmış olup her sene belli bir sınırda çıkması hedeflenmiştir. Bu sebepten dolayı 1 günde veya belli bir süre aralığında çok fazla Bitcoin piyasaya sürülmesi beklenemez.
- 2009’dan buyana gerçekleştirilen tüm transfer işlemleri, Blokchain (blok zincir) adı verilen küresel hesap defterinde tutulur. Blokchain, merkezi bir kayıt ve kontrol mekanizması olmadan değer üretilmesini, transfer edilmesini ve saklanmasını sağlar.
BÖLÜM IV- BİTCOİN TASARIMI (Madencilik)
Bitcoin’in tasarımında blockchain (blok zincir) kavramı ve madencilik faaliyetleri önemli rol oynamaktadır.
IV-1 Blockchain (Blok zincir)
Blockchain, gerçekleşmiş tüm Bitcoin işlemlerinin kaydını tutan ve işlemlerin yer aldığı bloklar birbirine eklendikçe büyüyen genel bir defter-i kebir’dir. Bloklar block zincire doğrusal ve kronolojik bir sırayla eklenmektedir. Bitcoin ağına katılan her bir düğüm (Bitcoin ağına, işlemleri doğrulayan bir müşteri üzerinden bağlanan bilgisayar) blok zincirin güncel bir kopyasını bilgisayarına otomatik olarak indirebilmektedir. Düğümler işlemleri doğrulamakta ve kendi ellerinde bulunan defteri kebir kopyasını güncelleyerek özel yazılım uygulamaları aracılığıyla ağdaki diğer düğümlere duyurmaktadır. Düğümlerin her bir Bitcoin’in mülkiyet silsilesini doğrulayabilmeleri için kendi kopyalarını edinmeleri elzemdir. Blok zincirin yönetimi, birbiriyle iletişim halinde olan ve Bitcoin yazılımı çalıştıran düğümler ağı tarafından gerçekleştirilmekte, bu nedenle işlemlerin kaydı için herhangi bir güvenilir üçüncü tarafa ihtiyaç duyulmamaktadır. (4)
IV-2 Madencilik
Bitcoin madenciliği, sisteme yeni Bitcoin arzetmenin, hileli işlemleri engellemenin, olmayan Bitcoin’leri harcatmamanın ve çifte harcamayı engellemenin bir yoludur.(3) Aslında madencilik bir işlem kayıt hizmetidir. Madenciler yeni yayımlanan işlemleri toplayarak blok haline getirmek ve sürekli olarak doğrulamak suretiyle blok zincirin tutarlılığını, tamlığını ve değiştirilemez olmasını sağlamaktadırlar. İşlemlerin doğrulanması, Bitcoin ağının bilgisayar gücünü sağlayan birçok madenci tarafından gerçekleştirilmektedir.(4)
Madenciler doğrulama sürecinin bir parçası olarak şifresel bir bulmacayı çözmekte kullanılan SHA-256 çıkarım algoritmasıyla, her bir bloğun bir önceki bloğun şifresel çıkarımını içermesini sağlamaktadırlar. Böylece bloklar birbirine bağlanmakta ve bir zincir oluşturarak blok zincir ismini almaktadır. (4)
Madencilik işlemlerinde algoritma kullanmak yeterli olmamakta, madencilerin işlemleri doğruladıklarını ağa kanıtlamaları gerekmektedir. Bu nedenle,Bitcoin sistemindeki doğrulama süreci iş kanıtı olarak adlandırılmaktadır. (4)
Ağın geri kalanı tarafından kabul edilmesi için her yeni bloğun iş kanıtı içermesi gerekmektedir. İş kanıtı sistemine göre madencilerin bulacağı özel bir sayı ile blok içeriğinin çıkarımı yapıldığında, ortaya çıkan sonucun ağın zorluk hedefinden daha düşük olması gerekmektedir. İş kanıtı oluşturmak zeka veya deneyimden ziyade zaman gerektiren bir işlemdir. Madencilerin güvenli bir şifresel çıkarım fonksiyon oluştururken zorluk amaçlarına ulaşmak için, deneme yanılma yöntemiyle doğru değere ulaşmaları gerekmektedir. Ağ, doğru bloğu bulmanın zorluğunu artırmak için bu eşik sayısını periyodik olarak güncellemektedir. Bu güncellemeler hediye olarak verilecek Bitcoin’ler ve daha önceden belirlenen arz planına göre hesaplanmaktadır. Bitcoin protokolüne göre, doğrulama süreci sonunda yeni Bitcoin’ler oluşmakta ve işlemleri doğrulayan madencilere hediye edilmektedir. Ağda yer alan madenciler işlemleri doğrulayabilmek için birbirleriyle rekabet etmekte, işlemleri en kısa sürede doğrulamayı başaran madenciler hediye para birimlerini kazanmaktadır. (4)
Madencilerin kazandıkları ödüller aynı zamanda yeni Bitcoin arzı olmakta ve sistemsel olarak kendi hesap cüzdanlarına Bitcoin olarak işlenmektedir.
Yukarıda da bahsedildiği üzere Bitcoin çıkartmak, yani madencilik yaparak bir miktar Bitcoin elde etmek, madenciliğin tek amacı değildir. Bitcoin madencileri aynı zamanda Blockchain denen ve yine BTC’yi BTC yapan özelliklerden birisi olan ve merkezi olmama özelliğine sahip (decentralized) hesap defterini de tutma görevini yapmaktadır.(11)
https://en.bitcoinwiki.org/wiki/upload/en/images//4/41/Mining.png (12)
IV-2.1 Bitcoin Sisteminde Para Basımı (13)
Peki Bitcoin sisteminde para nasıl basılıyor? bu sorunu, para basma gücünü merkezi bir yerde toplamak yerine dağıtmakla, yani her isteyenin para basma sürecine dahil olabileceği desantralize/dağıtık bir yapı ile çözüyor.
Çok kabaca anlatmak gerekirse, çözülmesi gereken bir kriptolojik bilmece var. Bilmeceyi çözmesi için bilgisayarınıza ‘madenci (mining)’ yazılımı yüklüyorsunuz. Program bilgisayarın bütün işlem gücünü bu bilmecenin çözümünü aramaya ayırıyor ve çözümü bulunca diğer madencilere bulduğunuz çözümü ilan ediyorsunuz. Dünyadaki bütün bitcoin madencileri aynı bilmeceyi çözmeye çalışıyor ve bilmecenin çözümü sonrasında bir ödül mevcut.
Her çözdüğünüz bilmece için 12.5 bitcoin ödül olarak veriliyor. Bilmecenin çözümünün tek yolu bütün olasılıkların üzerinden giderek deneme yanılma yaparak ilerlemek ve bu da tamamen işlem gücünüz ile doğru orantılı şekilde hızlandırabileceğiniz bir işlem. Ek olarak ortalama 4 yılda (210000 bilmecede) bir ödülün miktarı da yarıya düşüyor.(50 Bitcoin ile başladı 12,5 Bitcoin’e düştü)
Her bilmecinin çözümü, aslında muhasebe defterine (ledger) eklenecek yeni bir kütük (block) anlamına geliyor. Muhasebe defteri, bütün para transferi işlemlerinin tutulduğu, herkesin erişebildiği defterin ismi. Bundan ileride daha fazla bahsedeceğiz.
Sistem bilmecelerin zorluğunu her 2016 bilmecenin çözümünden sonra ortalama saatte 6 bilmece çözülecek şekilde düzenliyor. Ek olarak Bitcoin sistemine göre, maksimum basılabilecek Bitcoin sayısı 21 milyon. Dolayısıyla bilmeceler madencilerin işlem gücü arttıkça, yarışa ya da yeni madenciler eklendikçe zorlaşıyor ve bir zaman sonra Bitcoin üretimi tamamen bitecek.
Bilmecelerin zorluğu yıllar geçtikçe çok arttığından ve yarışa çok fazla madenci eklendiği için tek başınıza bilmeceleri çözmeye çalıştığınızda eğer işlem gücünüz çok yüksek değilse hiçbir bilmeceyi çözememe ihtimaliniz ve neticesinde hiçbir bitcoin basamama ihtimaliniz son derece yüksek. Bu durumda da madenci havuzları yardımımıza yetişiyor. Madenci havuzu (mining pool) dediğimiz hadise, madencilerin bir araya gelerek bilmeceyi beraber çözmeleri ve ödülü de aynı oranda paylaşmalarıdır. Havuzun toplam işlem gücü, madencilerin toplam işlem gücüne eşit olacağından, bir elin nesi var iki elin sesi var misali bilmece çözmek daha mümkün hale gelecektir.
Bitcoin basılabilmesi için, herkesin çözmeye çalıştığı bilmecelerden bahsetmiştik. Peki nedir bu bilmeceler?
Bilmece dediğimiz hadise, muhasebe defterine (ledger) eklenecek yeni bir kütük (block) bulunması işlemidir. Kütük, gerçekleştirilmeyi bekleyen bütün para transfer işlemlerini ve bir adet nonce değeri içerir. Öyle bir nonce değeri bulunmalı ki, o nonce değeri kütüğe eklendikten sonra SHA-256 algoritması ile alınan kriptografik özet, Bitcoin ağının o anki zorluk derecesinden (difficulty) daha küçük bir değer çıksın.
Bütün madenciler, doğru nonce değerini bulabilmek için, bütün muhtemel değerleri, 1’den başlayıp sonsuza kadar arttırarak, bir bir deniyorlar. Doğru nonce değerini bulan madenci, Bitcoin ödülünü kazanmış oluyor.
Bitcoin protokolü, zorluk derecesini saatte 6 kütük (block) bulunacak şekilde, her 2016 kütükte bir tekrar hesaplanıyor. Yani örnek vermek gerekirse şu an için zorluk derecesi (difficulty) 10 olsun. Eğer geçmiş 2016 kütük boyunca, ortalama saatte 12 tane kütük keşfedildiyse, yeni zorluk derecesi 20 olarak ayarlanıyor.
Bitcoin üretimi durduğunda ise, madenciler bu sefer transfer ücretlerini kazanmak için, yeni kütüğü bulmaya çalışacaklar.
İlk zamanlar ağın zorluk derecesi (difficulty) fazla olmadığından ötürü, CPU ve GPU’lar ile madencilik yapmak mümkündü. Lakin algoritma olarak SHA-256’nın seçildiğini söylemiştik. Bu algoritma aritmetik işlemlere dayalı, çok fazla hafıza gereksinimi olmayan türden. Bundan ötürü ASIC (Application-specific integrated circuit) madencisi dediğimiz, SHA-256 algoritmasını çok hızlı şekilde hesaplayan, özel olarak geliştirilmiş cihazlar piyasaya sürüldü. Bunlar sadece işlem gücü gerektiren bu algoritmaya göre özelleşmiş oldukları için CPU ya da GPU’lara göre çok daha hızlı şekilde hesaplama yapabiliyorlar.
Örneğin bir başka sanal para birimi olan Litecoin kriptografik özet için scrypt algoritmasini kullanıyor ve bu algoritma ciddi oranda hafıza gereksinimi duyduğu için hesaplama performansı olarak GPU’ları alt edecek donanımlar üretmek, Bitcoin ASIC madencilerine göre maliyet açısından pek karlı değil, en azından şu an için.
Bitcoin arzı; sistemin kurucusu Satoshi Nakamoto’nun ortaya koyduğu protokol çerçevesinde işlemektedir. Sistem madenciler arasında bir yarışmayı zorunlu hale getirmektedir. Hediye olarak Bitcoin sahibi olanlar bunları tasarruf edebilecekleri gibi satarak ticaretini de yapabilirler.Sistemin tek para arz noktası budur.
4 Ocak 2009’da üretilen, Bitcoin sisteminin ilk bloğunun adı “genesis block” olarak adlandırılmıştır. 50 Bitcoin’in Satoshi Nakamota’ya ait Bitcoin adresine aktarılmasıyla başlatılan ilk bloktur. Herhangi bir bloktan geriye doğru bakmaya başlanılırsa en sonunda genesis bloğuna ulaşılır.(3)
Yetim Bloklar
Normalde bir bloğun devam eden sadece bir bloğu olabilir. Bazı durumlarda aynı anda birden fazla madenci iş ispatını yapar ve bulduğu bloğu anons ederek Blockchain’e işletir. Bitcoin ağındaki diğer uçlar ilk aldıkları yeni bloğu doğru kabul ederler. Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bir çatallaşma olur. Fakat uzun vadede, uçlar arasındaki protokol gereği, otomatik olarak çatalın en uzun ucu doğru kabul edilir, çatalın diğer ucundaki bloklar bayatlamış veya yetim kalmış bloklar olarak adlandırılır.(3)
Şekil: Blokchain’de nadiren görülen çatallaşma örneği
Bitcoin sisteminde, iş ispatını yapan ve bulduğu bloğu Blokchain’e ekleten madenciye ödül verilir. Blok içerisinde ilk işlem, madenciye verilen ödüldür. Ancak ödülü kazanan madenci, en az 100 blok (yaklaşık 10 dakikax100=1000 dakika=17 saat) kazandığı Bitcoin’i harcayamaz. Çünkü madencinin ürettiği blok eş zamanlı olarak başka bir madenci tarafından da üretilmiş olabilir. Ve bloğun yetim kalma ihtimali vardır. Sadece bloğunu Blok-zincire ekleten madenci ödül kazanabilir.(3)
Her 2016 blok ürettikten sonra iş ispatının zorluğu tekrar hesaplanır. Eğer son 2016 bloğun üretilmesi, 1.209.600 saniyeden daha kısa sürdüyse, iş ispatının zorluğu % 300 nispetinde artırılır (zorluk hedefi rakamının değeri düşürülür), daha uzun sürdüyse iş ispatının zorluğu % 75 oranında azaltılır. (Zorluk hedefi rakamının değeri yükseltilir) (3)
Bitcoin ağının kuralsız ve dağınık olmasından dolayı, farklı bloklar farklı uçlara farklı zamanlarda gelmiş olabilir. Fakat her uç, en çok iş ispatı olan zinciri, başka bir ifade ile genellikle en uzun olan zincir serisini doğru kabul eder. Bu şekilde Blokchain’ler eninde sonunda birbiriyle uyumlu hale gelirler.(3)
IV.2.2 – Kimler Madenci Olabilir?
Masrafını üstlenen herkes madenci olabilir. İlk başlarda, kişisel bilgisayarların merkezi işlem birimi (CPU), madencilik yapmak için yeterli iken üretim zorlaşınca bunlar yetersiz gelmeye başlamış, bunun üzerine matematik fonksiyonları hızlı olan grafik kartları (GPU) kullanılmaya başlamış, GPU’ların da elektrik sarfiyatlarının fazla olması nedeniyle Bitcoin madenciliği maliyetli olmaya başlamıştır. Günümüzde ise uygulamaya özel tasarlanmış entegre devreler (ASIC, Application-Specific Integrated Circuit) kullanılmaktadır. Bunların elektrik sarfiyatları yüksektir. Çabuk ısınırlar, gürültülü çalışırlar ancak özetleme kapsitesi Intel tabanlı bir ev bilgisayarının yaklaşık milyon katıdır. Bu sebeple ev bilgisayarları ile madencilik yapmak ekonomik değildir.(3)
Madencilik maliyetlerinin yüksekliği, bireysel madencilerin “ASIC” donanımlarına sahip olsalar bile makinalarını madencilik havuzlarına entegre etmesine sebep olmaktadır. Kazanılan ödül havuza yapılan işlem oranında paylaşılmaktadır.(3)
BTC “bulut madenciliği” ise BTC madenciliği yapan bir işletmeden, donanım ve işletimin kiralanmasıdır. Sabit bir fiyattan, bir yıllığına veya ömür boyu sizin için madencilik yapacak bir firmayla anlaşmak, Bitcoin’in gelecek yıllarda çok değerleneceğini düşünenler için bir araçtır. (3)
Sonuçta; madencilik denilen şey, bilgisayarınıza oynattığınız bir şans oyunu ya da rakamlardan oluşan bir saman yığınında, yine rakamlardan oluşan bir iğne aratmak gibi düşünülebilir. Burada her bir yaptığınız arama hamlesinin de, işlemci gücünüzle doğru orantılı olduğunu varsayın. Bu durumda bu işe ne kadar çok işlemci gücü yatırırsanız, saman yığınında bir iğne bulma olasılığınız o kadar artacaktır.(11)
BÖLÜM V – BITCOIN SAHİBİ OLMA
V.1 – Bitcoin Arzı
Dünyadaki bütün Bitcoin madencileri aynı bilmeceyi çözmeye çalışıyor ve bilmecenin çözümü sonrasında bir ödül mevcut. Her bilmecinin çözümü, aslında muhasebe defterine (Blockchain) eklenecek yeni bir kütük (block) anlamına geliyor.(13)
Her çözdüğünüz bilmece için 12.5 bitcoin ödül olarak veriliyor. Bilmecenin çözümünün tek yolu bütün olasılıkların üzerinden giderek deneme yanılma yaparak ilerlemek ve bu da tamamen işlem gücünüz ile doğru orantılı şekilde hızlandırabileceğiniz bir işlem. Ek olarak ortalama 4 yılda (210000 bilmecede) bir ödülün miktarı da yarıya düşüyor.(50 Bitcoin ile başladı 12,5 Bitcoin’e düştü) (13)
Bitcoin teknolojileri kullanılarak geliştirilen kripto-paralara alt-coin denir. Alt coin’ler para arzı iş ispatı ve güçlü anonimlik özellikleriyle biribirinden farklılaştırılmıştır. Bitcoin’den sonra piyasa kapitilizasyonu en yüksek Alt coin’ler Etherium, Ripple, Litecoin ve Monero’dur.(3)
Bitcoin, Litecoin, Namecoin gibi birçok SPB örneğinde para birimi arzı sabittir. Örneğin,mevcut durumda 17 milyon civarı Bitcoin dolaşımdadır. Bitcoin protokolüne göre nihai toplam 21 milyon olacaktır ve bu rakama 2040 yılında ulaşılması öngörülmektedir. Bazı SPB örneklerinde ise arz sınırlaması yoktur. Örneğin Peercoin arz yıllık %1 enflasyonu sağlayacak ve sınırsız arza sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. (4)
Bitcoin’de para arzı her 210.000 blokta yarıya indirilir. 2016 yılında başarılı madenciye verilen ödül 12,5 BTC’dir. Para arzı 2140 yılında bittiğinde madencilerin gelirleri sadece işlem masrafı ve kar paylarından ibaret olacaktır. (3)
V.2 – Arz Dışında Bitcoin Sahibi Olma
Bitcoin en kolay satın alma yoluyla temin edilir. Ulusal paralarla Bitcoin borsalarından (Satınalma Platformları) Bitcoin alınabilir. Bitcoin borsaları ulusal veya uluslararası olabilir. Fiziki veya dijital itibari paralarla satın alınan Bitcoin, satın alana daha önceden tanımlanmış olan Bitcoin cüzdan adresine gider. Bitcoin cüzdanına para gelmesinin anlamı, Bitcoin adresine Bitcoin transfer edildiğinin küresel hesap defterine (Blok zincir) işlenmesidir. (3)
Yerli ve yabancı çeşitli internet adreslerinden anlık olarak diğer para cinslerine göre, Bitcoin fiyatı izlenebilir. Örneğin yurt dışında http://coinmarketcap.com/currencies, yurtiçinde www.btc.turk.com gibi.(3)
Yasal problemler nedeniyle tüm dünyada hizmet veren Bitcoin borsası yoktur. Farklı ülkelerde farklı borsalar vardır, işlem masrafları farklıdır. Pek çok borsa kendi içinde alıcı ve satıcıları buluşturan alım-satım sistemi çalıştırmaktadır.(3)
Bitcoin borsaları, kuruldukları ülkenin düzenleme ve denetlemelerine tabidir. Çeşitli kimlik bilgileri isteyebilir. Bitcoin’leri müşteri adına saklayabilirler, ama bu risklidir. Satın alınan Bitcoin’lerin bireylere ait cüzdanlara aktarılması için borsalara Bitcoin adreslerinin verilmesi gereklidir. Hem kimlik bilgilerine hem de cüzdan adreslerine sahip olan bir Bitcoin borsası bireylerin anonimlik seviyesini düşürür, bundan kurtulmak için ikinci bir Bitcoin adresi tanımlanarak ilk cüzdandaki Bitcoin’ler oraya aktarılabilir. Bitcoin borsasında bir hesap çalındığında yükümlülüklerin neler olduğu tartışmalı konulardır.(3)
Bitcoin’in de bir alış/satış kuru, borsa ve piyasası var. Ancak, bu sitelerdeki kullanıcı hesaplarına yatırılan tutarlar devlet güvencesinde değil. İlgili internet sitesinin bilgisayar korsanlarınca ele geçirilmesi ya da şirketin iflası halinde yatırılan bu tutarların hiçbir garantisi yok.(1)
Özetle: Bitcoin sahibi olabilmek için; (1)
- Öncelikle bellibaşlı internet sitelerine üye olunuyor.
- Akabinde kullanıcının banka hesabından internet sitesinde açtığı hesabına para göndermesi gerekiyor.
- Transfer edilen tutarların kontrolü yapıldıktan sonra ilgili tutar web sitesindeki kullanıcı hesabına geçiyor.
- Bu işlemlerin tamamlanmasıyla birlikte, bu internet siteleri üzerinden Bitcoin alınıp satılabiliyor.
- Bitcoin’i olan kullanıcı kripto paralarını bu internet sitesindeki hesabında tutabileceği gibi kendi cüzdanına da transfer ederek güvenli bir şekilde saklayabiliyor.
Bunun dışında; satmak isteyen kişiden doğrudan almak, Bitcoin ATM’lerinden (https://coinatmradar.com)(14) , ticaret yoluyla, bağışlardan da Bitcoin temin etmek mümkündür. (3)
V.3 – Fiziki Bitcoin
Yüz yüze işlemlerde kullanılmak üzere altın, gümüş ve bronz olarak Bitcoin’ler üretilmiştir. Genellikle para koleksiyonerleri tarafından ilgi gösterilmektedir. Fiziki Bitcoin’lerin arkasında, Bir Bitcoin adresi ve gizli anahtar hologram mevcuttur. Gizli anahtar olmadan Bitcoin’in dijitalleşmesi mümkün değildir. Gizli anahtara ulaşmak için de hologramın kırılması gerekir. Fiziki Bitcoin elden ele defalarca kullanılabilir ancak dijitalleşmesi istenirse tek kullanımlık olmaktadır.(3)
V.4 Bitcoin Faiz Getirisi
Bitcoin’lerinden faiz getirisi almak isteyenler Bitcoin’lerini başka bir Bitcoin adresine gönderip faiz getirisi alabilirler ancak bu son derece riskli bir durumdur. Karşı taraf geri iade etmezse alınma şansı yoktur. Örneğin dünyanın en büyük ve güvenilen Bitcoin borsası Coinbase tarafında işletilen Bsave sitesi Bitcoin’e yaklaşık yılda %2,5 faiz getirisi vermektedir. (3) (https://www.bsave.io)(15)
BÖLÜM VI – BİTCOİN CÜZDANI
Bitcoin’leri saklamak için birçok farklı cüzdan alternatifleri bulunuyor. Hem bilgisayarlar hem de tablet ve cep telefonları için çok sayıda Bitcoin cüzdan uygulaması bulunmaktadır. Bu cüzdanlar Bitcoin alma, saklama, gönderme, bakiye ve hareketlerin görüntülenme işlemlerini yapabiliyor. Bitcoin cüzdanlar; web tabanlı, mobil, masaüstü, USB ya da çok imzalı olmak üzere birbirinden çok farklı seçenekleri barındırmaktadır. Bu yazılımlar yüklendikleri anda, yükleyene özel, gizli anahtar, açık anahtar ve Bitcoin adresi üretirler. Adresler maliyetsiz olarak (16) sitesinden de üretilebilir Bitcoin cüzdanlarında güvenlik gizli anahtarla sağlanır. Gizli anahtar güvenli bir ortamda saklanmalı kimseyle paylaşılmamalıdır. Gizli anahtarın çaldırılması banka hesap cüzdanının çaldırılması gibidir. Hem Bitcoin toplamak hem de harcamak için gizli anahtara ihtiyaç vardır.(3)
Web tabanlı Bitcoin cüzdan servisleri, kullanıcıları adına gizli/açık anahtar üretir ve onların güvenliğinden sorumlu olurlar. Ancak geçmişte bilgisayar korsanlarının saldırısına muhatap olmuşlar ve müşterilerinin Bitcoin’lerini çaldırmışlardır. (3) teknolojik gelişmeler, teknolojik riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu konuda çeşitli çalışmalar yapılmakta ise de yüzde yüz güvence hiçbir zaman mümkün değildir.
Cüzdan servisleri her işlemde global Blockchain üzerindeki Bitcoin adresleriyle bağlantı kurarak kullanıcıya ait Bitcoin kayıt defterinin hareketlerini ve bakiyesini izleyerek, kendi üzerinde tuttuğu bilgileri buna göre güncellemektedir.
Özel donanım olarak üretilen Bitcoin cüzdanları olduğu gibi, ürettikten hemen sonra bir kağıda bastırıp kağıt cüzdana da sahip olunabilir. Ancak cüzdandaki parayı harcamak için gizli anahtarın kağıt ortamından dijital ortama tekrar aktarmak gerekecektir. Kağıt cüzdan üretmek için özel siteler de vardır. Ancak bunlar hırsızlığa açıktır. Fotoğrafını çeken birisi dahi cüzdanı ele geçirebilir. Bunun için gizli anahtar cüzdan sahibi tarafından şifrelenebilir.(3)
Bitcoin cüzdanları yüklü oldukları bilgisayar ve cep telefonlarında sadece gizli anahtar, açık anahtar ve Bitcoin adresini saklarlar. Temsil ettikleri Bitcoin adresine ilişkin tüm girdi ve çıktıları gösterirler. İstendiğinde başka bir adrese Bitcoin transfer işlemi başlatabilirler. Bitcoin cüzdanları aslında Bitcoin adresinin balansını, Blockchain (Blok zincir) veri tabanlarından okurlar. Tüm Bitcoin işlemlerini tek bir Bitcoin adresinden yapmak mümkün olduğu gibi güvenlik ve anonimlik seviyesini artırmak için her yeni Bitcoin işleminin yeni bir Bitcoin adresiyle yapılması tavsiye edilmektedir.(3)
BÖLÜM VII – BİTCOİN TEKNOLOJİSİ
VII.1 – Onay mekanizması ( Proof-of-Work-İş İspatı)
Onay mekanizması: Merkezi olmayan SPB’lerin Bitcoin,Litecoin ve ve Dogecoin gibi ilk Örnekleri iş kanıtı sistemini benimsemiştir. İş kanıtı, üretilmesi hem zaman alıcı hem de masraflı olan ancak sistemin diğer katılımcıları tarafından doğrulanması kolay olan bir dizi veridir. İş kanıtı süreci algoritmik bir çözüme rastgele denemelerle ulaşılarak sistemdeki işlemlerin onaylanmasını içerdiğinden bu deneme süreçleri hem çok fazla hata içermekte hem de yüksek enerji harcamalarına neden olmaktadır. Buna bir alternatif olarak Peercoin tarafından sahiplik kanıtı yöntemi geliştirilmiştir. Bu sistemde işlemlerin onaylanması kullanıcının sistemde sahip olduğu payı oranına göre gerçekleşmektedir. Sahiplik kanıtı bir SPB altyapı algoritmasıdır. Bu algoritmaya göre SPB’ler sistem başlarken üretilmekte ve herkesin yatırımına karşılık düşen coin miktarına göre hesap cüzdanlarına yüklemeler yapılmaktadır. (4)
İş İspatı (Kanıtı) bir bilgisayarın, bir iş için çalıştığının ispatlanmasında kullanılan bir metottur. İş ispatı için genellikle SHA-256 özet fonksiyonu kullanılır. SHA-256 özet fonksiyonu, 256 ardışık, neredeyse rastgele olan 0 ve 1’den oluşan bir çıktı üretir. İş ispatı yapmak isteyen bilgisayardan, sabit mesaja ek bir mesaj ekleyerek, SHA ile özetledikten sonra, elde edilen özetin rakam karşılığının, önceden belirlenen bir rakamdan (zorluk hedefinden) küçük olması istenir. SHA-256 özet fonksiyonu kriptografik olarak güvenli bir algoritma olduğundan, sistem defalarca deneme yapmadan, aranan ek mesajı bulması imkansızdır. Ayrıca ek mesajı bulmak zor, fakat ek mesajın bulunup bulunmadığını kontrol etmek çok kolaydır. Zorluk hedefi ne kadar küçük olursa iş ispatı o kadar zor olacaktır. (3)
Çalıştığını ispatlayan bilgisayar, mesaj ve bulduğu ek mesajı ispat isteyen sunucuya gönderir. Sunucunun ispatın doğru olup olmadığını kontrol etmesi çok kolaydır. Mesaja ek mesajı ilave eder, özetleme algoritmasından geçirir, elde ettiği 256 bitlik özetin rakam karşılığının, zorluk hedefinden küçük olup olmadığına bakarak, iş ispatının yapılıp yapılmadığını kolayca kontrol edebilir. Bitcoin madencilerinin, transfer işlemlerinden bir blok oluşturması ve bunu yaparken birbiriyle yarışmaları iş ispatı metoduyla gerçekleştirilir.(3)
VII.2 Algoritma
Algoritma: Algoritma, veri çıktılarının hangi hızla oluşturulacağının hesaplanması, yeni para birimlerinin ihraç ediliş biçimi gibi matematiksel süreçleri belirleyen kurallar bütünüdür. Temel olarak iki tane algoritma mevcuttur. Bitcoin, Peercoin, Namecoin ve Mastercoin gibi SPB’lerde SHA-256 algoritması kullanılmaktadır.
Litecoin, Dogecoin, Auroracoin ise SHA-256’nın uzantısı olarak tanımlanabilecek ancak daha fazla fiziksel hafıza gerektiren Scrypt algoritmasını kullanmaktadır. Scrypt madencilik yapan kullanıcıların ortalama bilgisayarlarla aktivitelerini gerçekleştirmesine olanak sağlamaktadır. Son zamanlarda, yüksek algoritma güvenliği ve düşük maliyet sağlayan X11 gibi başka algoritmaları kullanmak için de girişimler mevcuttur. Dolayısıyla SPB’lerin arka planlarında yer alan algoritmaların zaman içinde değişmesi kuvvetle muhtemeldir. (4)
VII.3 – Dijital İmza (Gizli ve Açık İmza)
Digital imza; gizli (private) ve açık (public), matematiksel olarak güvenilirliği ispatlanmış anahtar ikilisiyle çalışan, bir şifreleme yöntemidir. Dijital imza atmak isteyen herkesin kendisine ait gizli ve açık anahtarı olması gereklidir. Gizli anahtarla şifrelenen bir mesaj ancak açık anahtarla çözülebilir. Gizli anahtar sadece imzalayan da bulunur. Kimseyle paylaşılmaması gerekir. Açık anahtarın dağıtılmasında ve hatta ilgililere gönderilmesinde bir mahsur yoktur. Gizli anahtarla yapılan şifreleme işine imzalama denir. Hızlı olması ve fazla yer kaplamaması için mesajın önce özeti çıkarılır. Özet imzalanır, yani şifrelenir. (3)
Mesaj gönderen kişi mesajı ve imzalı mesaj özetini karşı tarafa gönderir. Alıcı göndericinin açık anahtarı ile mesaj özetini deşifre eder. Deşifre edilen imzalı mesaj özeti, alınan mesajın özetiyle aynı ise, mesajın kesinlikle gönderici tarafından imzalandığı kanıtlanmış olur. Mesajda ufak bir değişiklik yapılmış olsa dahi deşifre edilmiş mesaj özeti ile alınan mesaj özeti birbirini tutmayacaktır.(3)
Gizli anahtar Bitcoin sisteminin temelidir. Kesinlikle kaybedilmemeli ve başkasıyla paylaşılmamalıdır. Açık anahtar gizli anahtardan eliptik çarpım metodu ile elde edilir. Bu fonksiyon tek yönlü bir fonksiyondur. Yani gizli anahtardan açık anahtar üretilebilir ancak açık anahtardan gizli anahtar üretilemez.(3)
VII.4 – Mesaj Özeti Fonksiyonu (Hash Function)
Özet fonksiyonları, farklı uzunluktaki dijital mesajlardan sabit uzunlukta bir mesaj özeti çıkartırlar. Bitcoin işlemlerinde SHA- 256 isimli özet fonksiyonu kullanılır. SHA- 256, girilen mesajın uzunluğundan bağımsız 256 bit (32 byte) mesaj özeti oluşturur. Kriptografik olarak en güvenilir mesaj fonksiyonlarındandır. Başka bir deyişle mesaja bakarak mesajın ne olduğu kestirilemez.(3)
SHA-256’da mesaj girdisi ne olursa olsun mesaj özeti 256 tane ardışık 0 veya 1’lerden oluşan bir dizedir. Okuma kolaylığı açısından genellikle, dörtlü gruplar halinde onaltılık sistemle yazılırlar. Bu durumda mesaj özetleri ardışık 64 adet (0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, A, B, C, D, E, F) harfleri kullanılarak yapılır. (3)
Teorik olarak 256 adet ardışık 0 veya 1 ile yaklaşık1,15x farklı özet elde edilebilir. Bu büyük bir rakamdır. (3)
VII.5 – Bitcoin Adresi
Adresler maliyetsiz olarak https://bitcoincore.org sitesinden üretilebilir. Ya da cüzi bir ücret karşılığında bir cüzdan sağlayıcı siteden temin edilebilir. Halen kullanılan iki adres tipi vardır. (12, 16)
Genellikle 1 ile başlayan “P2PKH” tipi
1BvBMSEYstWetqTFn5Au4m4GFg7xJaNVN2.
Nadiren 3 ile başlayan “P2SH” tipi
3J98t1WpEZ73CNmQviecrnyiWrnqRhWNLy.
Bir Bitcoin adresinden açık anahtarı elde etmek mümkün olmadığı gibi, gizli anahtarı da elde etmek mümkün değildir. Bitcoin adresi açık anahtardan, açık anahtar ise gizli anahtardan tek yönlü fonksiyonlarla üretilir. Büyük ve küçük harf duyarlılığı vardır.(3)
Harf ve rakamlardan oluşan Bitcoin adreslerini ezberlemek zor olduğundan pratikte iki boyutlu Barkod olarak bilinen QR kodları kullanılmaktadır.(3)
BÖLÜM VIII – BİTCOİN İŞLEMLERİ
Bir Bitcoin adresine ait olan Bitcoin’leri başka bir Bitcoin adresine aktarmaya yani sahip olunan Bitcoin’leri harcamaya işlem (“transaction”) denir. Bir işlemin girdi ve çıktıları olur. Girdiler çıktılara eşit olmalıdır. Bir işlemdeki, girdiler önceki işlemin harcanmamış çıktılarıdır. (3)
Girdiler, Bitcoin hesabına borç (“debit”) çıktılar transfere konu Bitcoin hesabına alacak (“credit”) olarak kaydedilir. Güvenlik ve anonimlik seviyesini artırmak için artan Bitcoin’lerin yine müşteriye ait fakat farklı bir Bitcoin adresine göndermesi tavsiye edilmektedir.(3)
Normalde Bitcoin transferlerinden işlem masrafı alınmaz, fakat bazı Bitcoin cüzdanları işlemin madenciler tarafından onaylanmasını hızlandırmak amacıyla küçük miktarda işlem masrafı alabilmektedir. Bir işlemin onaylanması ortalama 10 dakika sürebilir.(3)
Bitcoin transfer işlemi saniyeler içerisinde gerçekleşir, ancak işlemin onaylanması zaman alır. Bitcoin madencileri ağdaki henüz onaylanmamış işlemlerden bir blok yapar ve işbirliği içerisinde bloğu ve içerdiği işlemleri onaylar.İlgili transferi içeren blok onaylanana kadar, transfer tam anlamıyla gerçekleşmiş değildir. Bloğun onaylanması, işlemin küresel işlem defterine işlenerek, geri dönüşü mümkün olmayan şekilde kesinleşmesi anlamına gelir.Küresel işlem defterindeki her blok ve her işlem kendi içerisinde tutarlıdır. Kimse sahip olmadığı Bitcoin’i harcayamaz, her işlem işlemi yapan tarafından dijital olarak imzalanmıştır. (3)
Bitcoin ağı uçtan uca bir ağdır. Her Bitcoin ucu, işlemlere başladığında birkaç uçla iletişime geçer. Bitcoin işlemleri ve bloklar birbiri arasında paylaşılır. Yeni bir Bitcoin işlemini doğrulayan her uç, bunu 3 ya da 4 komşu uca gönderir. Birkaç saniyede, yeni işlem tüm uçlara ulaşır.(3)
Bir işlem başlatıldığında ve henüz hiç onay almamışken, gerek alıcı ve gerekse satıcı tarafından tekrar kullanılmaya başlanırsa çifte harcama riski oluşur. Çifte harcama riskini azaltmak için, Bitcoin ağına bağlı en az 6 farklı uçtan işlem onayı beklenir. (3)
BÖLÜM IX – BİTCOİN AĞI
Bitcoin ağı internet ağını kullanır. Bitcoin ağına bağlanan her bilgisayara uç denir. Ağa giriş çıkış serbesttir. Bitcoin sisteminin kurallarını uygulayan ve sistemin temel direği olan uçlara tam uç (full node) adı verilir, diğer uçlar hafif uç (lightweight node) olarak adlandırılır. Bitcoin ağındaki uçların çoğu hafif uçtur. (3)
Tam uçlar, küresel hesap defterini yani Blokchain (Blok-zincir)’i tam ve eksiksiz olarak tutarlar. İlk bloktan son bloğa kadar tüm blokları, birbirinden bağımsız olarak kontrol eder ve saklarlar. Tam uç olmak isteyen bir uç, ilk bloktan başlayarak tüm blokları kendisine indirmesi gerekecektir. Aralık 2016 itibariyle 5,500 adet tam uç bulunmaktadır.(3)
Hafif uçlar, Bitcoin cüzdanları olarak da bilinir. Tam uçlara istemci olarak bağlanır ve sadece kendi işlemleri ile ilgili verileri isterler. Blokchain’in sadece bir parçasının indirilmesine dayalı Sadeleştirilmiş Ödeme Doğrulama (Simplified Payment Verification) sistemini kullanırlar. (3)
BÖLÜM X – BİTCOİN’İN GELENEKSEL PARA SİSTEMİNDEN FARKLARI
Para; mal ve hizmetlerin takasında yaygın şekilde kullanılan bir araçtır. Herhangi bir şeyin para birimi olabilmesi için dört fonksiyonu gerçekleştirmesi gerekir; Bunlar; alışveriş vasıtası, ölçü birimi, tasarruf aleti, İktisat politikası aracı olmasıdır.(3)
Tarih boyunca mal ve hizmetlerin mübadele edilmesinde kullanılan takas yönteminden, emtia paraya, sonra altın/gümüşe, daha sonra altın karşılığı değerli kağıtlara, oradan altın karşılığı bulunmayan güvene dayalı itibari paraya(banknot), derken paranın evrimi dijital ve sanal paraya kaymıştır. Bitcoin ve diğer kripto paralar paranın evrimin bugünkü aşamasıdır.(3)
Bitcoin’in geleneksel para ve mali sistem farkları aşağıda belirtilmiştir. (3)
- Bitcoin ağı merkezi değildir. Herhangi bir düzenleyicisi ve denetleyicisi yoktur. Uçtan uca birbirine bağlı gönüllü katılım sağlayan bilgisayarlardan oluşur.
- Dijital itibari paraların işlemlerinde güvenilir bir aracıya ihtiyaç duyulurken ve aracılık maliyetleri yüksek iken, Bitcoin’de aracıya ihtiyaç yoktur.
- Banka ve hükümetlerin banka hesapları üzerindeki kontrol güçleri Bitcoin’de yoktur. Bitcoin bir borcu (banka hesapları bankanın mevduat sahibine borcudur) değil değeri temsil eder.
- Devletler para ve maliye politikalarıyla (enflasyonist ve deflasyonist) itibari paranın değerini artırıp düşürebilir. Oysa Bitcoin arzı üzerinde devletlerin etkisi yoktur. Sisteme dışarıdan para arzı yapılmaz. Para arzı başarılı blok oluşturan madencilere verilen ödüller şeklindedir. (2017 yılında 12.5 Bitcoin)
- İşlemler anonimdir. (Tabiatıyla %100 anonimlik her zaman mümkün değildir.) İşlemler takma adlarla, her biri dijital bir rumuz olan Bitcoin adresleri arasında yapılır.
- İşlemler şeffaf hızlı ve küreseldir. 2009 yılında yapılan ilk Bitcoin arzından bu yana tüm işlemler tüm isteyenler tarafından görülebilir. Yapılan işlemler kısa sürede tüm Bitcoin ağına dağıtılır ve makul bir sürede onaylanır.
- İtibari fiziksel parada işlem hafızası yoktur. Bitcoin işlem hafızası ise küresel hesap defteri olan Blockchain (Blok zincir) veri tabanlarında tutulur. Bitcoin kullanacak birisinin Bitcoin sahibi olup olmadığına bu veri tabanlarına bakarak karar verilir.
- İşlemler geri alınamaz, hiçbir otorite, devlet, kişi, bilgisayar programcısı hatta sistemi tasarlayanlar dahil madencinin biri tarafından onaylanmış diğerleri tarafından kabul edilmiş ve Blokchain’e kaydedilmiş bir işlemi değiştiremez ve geri alamaz. İşlemin en az 6 madenci tarafından onaylanması veya kabul edilmesi gerekiyor.
- İşlem yapmak için hiçbir kuruluş veya otoriteden izin almak gerekmez. Hiç kimse işlem yapılmasına engel olamaz.
- Uzman kişilerce sistemin güvenilir olduğu katiyetle belirtilmektedir. Güvenlik matematiksel olarak güvenilirliği ispatlanmış kriptografik dijital imzalama metotları kullanılarak gerçekleştirilir. Kötü niyetli kişilerin veriler üzerinde manipülasyon yapması, gizli/açık şifreleme yöntemi kullanılması sebebiyle mümkün değildir.
- Şimdiye kadar hiçbir menkul ve gayrimenkulün fiyatı Bitcoin ile ifade edilmemiştir. Hiçbir yatırım projesi Bitcoin ile hesaplanmamıştır. Kredi sözleşmesi imzalanmamıştır. Vadeli çek veya poliçe imzalanmamıştır. Devletler Bitcoin’le muhasebe tutulmasına vergi ve cezaların ödenmesine izin vermemektedir. Belirtilen nedenlerle Bitcoin ve diğer dijital paralar bir para birimi olmaktan öte sanal bir yatırım aracı vasfındadır.(9)
BÖLÜM XI – KRİPTO PARA DÜNYASINA AİT VERİLER
Kripto para dünyasının verilerini incelemek amacıyla, Cambridge Üniversitesi tarafından Visa’nın katkısıyla hazırlanarak 2017 yılında yayınlanan ve bu konuda ilk detaylı çalışma olduğu belirtilen “Global Crypocurrency Benchmarking Study” başlıklı çalışmaya göre; (17)
- Sektörde faaliyet gösteren şirketlerin önemli bir kısmı tek bir alana yönelirken, %31’i şifreleme dahil birçok farklı alanda çalıştığı,
- Şifreleme endüstrisinde en az 1876 kişi çalışırken (720’si Asya Pasifik, 676’sı Kuzey Amerika), sektörün diğer alanlarında en az bunun iki katı insan istihdam edildiği,
- Mart 2017 itibariyle tüm kripto para borsalarının %16’sına sahip Bitfinex’in en yüksek Pazar payına sahip olduğu,
- Kripto para borsasında en çok işlemin %65 ile ABD Dolarıyla yapıldığı onu Euro’nun izlediği,
- Kripto para birimleri arasında değişimlere bakıldığında Bitcoin’in en fazla Litecoin ve Ethereum’a çevrildiği, onları Ripple, Etherium Classic, Monero, Dogecoin ve Dash’ın izlediği,
- Aktif digital cüzdan sayısının 5,8 milyon ile 11,5 milyon arasında tahmin edildiği,
- Madencilerin yarısından fazlasının, yüksek veya çok yüksek düzeyde protokol gelişimini etkileme yeteneğine sahip olduğu,
- Büyük madencilik havuzlarının %58’ini elinde bulunduran Çin’in Bitcoin madenciliğinde önde gelen ülke olduğu ve aynı zamanda protokol güncellemelerinin de kilit ismi olduğu, İkinci sradaki ABD’nin madencilik payının % 16 civarında olduğu,
- 2014 yılında madencilikten 786 milyon ABD Doları gelir sağlanırken 2016 yılında bu tutarın 563 milyon Dolara gerilediği, bunda madenciliği gittikçe zorlaşan Bitcoin’in payının büyük olduğu belirtilmiştir.
http://coinmarketcap.com, “Cryptocurrency Market Capitalizations” sitesinden 12.01.2018 tarihinde aldığımız verilere göre sıralamada ilk 100 Kripto paraya ait; işlem hacmi, fiyat, 24 saatlik işlem hacmi ve arz miktarları aşağıda belirtilmiştir. Toplam işlem hacminin ise $706.033.432.184 olduğu öğrenilmiştir.
Last updated: Jan 12, 2018 10:56 AM UTC
Cryptocurrency Market Capitalizations
Name | Market Cap | Price | Volume (24h) | Circulating Supply | |
1 | Bitcoin | $236.483.468.786 | $14.078,00 | $14.099.600.000 | 16.798.087 BTC |
2 | Ethereum | $119.065.448.791 | $1.228,36 | $5.798.330.000 | 96.930.418 ETH |
3 | Ripple | $80.130.367.339 | $2,07 | $5.708.620.000 | 38.739.142.811 XRP * |
4 | Bitcoin Cash | $43.573.252.058 | $2.577,18 | $1.449.060.000 | 16.907.338 BCH |
5 | Cardano | $19.071.123.422 | $0,735568 | $173.059.000 | 25.927.070.538 ADA * |
6 | Litecoin | $13.060.127.665 | $238,67 | $821.023.000 | 54.721.358 LTC |
7 | NEM | $12.432.149.999 | $1,38 | $77.953.000 | 8.999.999.999 XEM * |
8 | Stellar | $12.100.566.546 | $0,676385 | $436.558.000 | 17.890.057.506 XLM * |
9 | IOTA | $9.843.762.088 | $3,54 | $147.855.000 | 2.779.530.283 MIOTA * |
10 | EOS | $8.611.113.194 | $14,38 | $1.694.390.000 | 598.850.661 EOS * |
11 | Dash | $8.214.421.794 | $1.051,33 | $149.591.000 | 7.813.362 DASH |
12 | NEO | $7.875.400.000 | $121,16 | $250.341.000 | 65.000.000 NEO * |
13 | TRON | $7.235.917.323 | $0,110055 | $838.744.000 | 65.748.192.476 TRX * |
14 | Monero | $5.860.342.039 | $375,83 | $152.648.000 | 15.593.025 XMR |
15 | Bitcoin Gold | $3.718.343.022 | $221,86 | $95.694.200 | 16.759.711 BTG |
16 | Qtum | $3.621.388.297 | $49,07 | $676.638.000 | 73.801.808 QTUM * |
17 | ICON | $3.564.114.786 | $9,42 | $123.923.000 | 378.545.005 ICX * |
18 | Lisk | $3.514.339.249 | $30,06 | $96.703.600 | 116.918.988 LSK * |
19 | RaiBlocks | $3.382.347.924 | $25,38 | $25.446.700 | 133.248.289 XRB * |
20 | Ethereum Classic | $3.370.827.299 | $34,03 | $432.032.000 | 99.059.818 ETC |
21 | Verge | $2.289.381.798 | $0,157562 | $131.340.000 | 14.530.037.684 XVG |
22 | OmiseGO | $2.251.854.624 | $22,07 | $101.709.000 | 102.042.552 OMG * |
23 | Binance Coin | $2.216.626.418 | $22,39 | $525.804.000 | 99.014.000 BNB * |
24 | Zcash | $2.138.040.243 | $703,36 | $222.675.000 | 3.039.744 ZEC |
25 | Siacoin | $2.101.161.966 | $0,066924 | $120.704.000 | 31.396.146.174 SC |
26 | BitConnect | $2.006.782.265 | $323,36 | $30.294.700 | 6.206.050 BCC |
27 | Populous | $1.938.655.771 | $52,39 | $2.527.550 | 37.004.027 PPT * |
28 | KuCoin Shares | $1.876.898.533 | $20,62 | $19.595.100 | 91.043.076 KCS * |
29 | Bytecoin | $1.865.256.219 | $0,010156 | $14.009.300 | 183.656.901.094 BCN |
30 | Stratis | $1.834.146.055 | $18,58 | $29.086.900 | 98.697.557 STRAT * |
31 | VeChain | $1.762.715.546 | $6,36 | $230.173.000 | 277.162.633 VEN * |
32 | BitShares | $1.611.453.137 | $0,618116 | $35.866.700 | 2.607.040.000 BTS * |
33 | Tether | $1.475.591.776 | $1,01 | $3.001.970.000 | 1.468.089.837 USDT * |
34 | Status | $1.467.858.471 | $0,422955 | $54.016.100 | 3.470.483.788 SNT * |
35 | Dogecoin | $1.393.332.694 | $0,012360 | $52.033.400 | 112.732.830.712 DOGE |
36 | Ardor | $1.351.316.647 | $1,35 | $3.874.200 | 998.999.495 ARDR * |
37 | Steem | $1.275.883.711 | $5,17 | $13.652.900 | 246.697.741 STEEM * |
38 | Augur | $1.233.309.000 | $112,12 | $59.683.900 | 11.000.000 REP * |
39 | Dentacoin | $1.153.550.503 | $0,003547 | $8.235.860 | 325.190.215.376 DCN * |
40 | Waves | $1.152.080.000 | $11,52 | $49.127.600 | 100.000.000 WAVES * |
41 | DigiByte | $980.481.701 | $0,101232 | $34.651.800 | 9.685.491.753 DGB |
42 | Dragonchain | $966.553.008 | $4,05 | $9.068.680 | 238.421.940 DRGN * |
43 | 0x | $946.797.688 | $1,93 | $33.736.300 | 489.685.793 ZRX * |
44 | Loopring | $927.273.050 | $1,49 | $27.642.200 | 622.197.280 LRC * |
45 | Veritaseum | $865.177.166 | $424,81 | $554.890 | 2.036.645 VERI * |
46 | Ark | $857.464.590 | $8,75 | $18.976.600 | 97.981.284 ARK * |
47 | Komodo | $854.300.727 | $8,22 | $11.444.700 | 103.954.443 KMD |
48 | WAX | $845.244.497 | $1,71 | $16.442.200 | 492.954.537 WAX * |
49 | Hshare | $790.679.763 | $18,61 | $191.789.000 | 42.487.507 HSR |
50 | Basic Attenti… | $754.783.000 | $0,754783 | $34.859.200 | 1.000.000.000 BAT * |
51 | Electroneum | $744.588.632 | $0,148992 | $6.405.640 | 4.997.507.466 ETN |
52 | Golem | $738.191.725 | $0,884844 | $18.244.300 | 834.262.000 GNT * |
53 | Dent | $728.713.955 | $0,068651 | $42.764.000 | 10.614.760.961 DENT * |
54 | Decred | $728.619.506 | $111,40 | $3.806.620 | 6.540.746 DCR |
55 | PIVX | $700.269.788 | $12,66 | $7.011.590 | 55.323.620 PIVX * |
56 | MediBloc | $696.791.760 | $0,234896 | $6.681.320 | 2.966.384.100 MED * |
57 | SALT | $688.376.301 | $12,71 | $22.504.300 | 54.155.100 SALT * |
58 | QASH | $655.200.000 | $1,87 | $30.868.900 | 350.000.000 QASH * |
59 | Ethos | $626.079.885 | $8,30 | $6.970.380 | 75.401.968 ETHOS * |
60 | SmartCash | $625.946.613 | $1,09 | $1.718.860 | 573.973.328 SMART |
61 | Experience Po… | $623.890.718 | $0,002961 | $5.261.030 | 210.669.979.612 XP |
62 | FunFair | $599.062.186 | $0,140960 | $21.157.600 | 4.249.873.622 FUN * |
63 | Kyber Network | $589.867.313 | $4,40 | $18.525.000 | 134.132.697 KNC * |
64 | Byteball Bytes | $579.984.942 | $898,89 | $4.695.690 | 645.222 GBYTE * |
65 | ReddCoin | $576.440.587 | $0,020073 | $15.528.400 | 28.717.926.851 RDD * |
66 | GXShares | $572.122.200 | $9,54 | $41.752.400 | 60.000.000 GXS * |
67 | Bytom | $552.165.306 | $0,559438 | $37.055.500 | 987.000.000 BTM * |
68 | Power Ledger | $549.747.035 | $1,52 | $50.545.300 | 360.520.592 POWR * |
69 | ZClassic | $534.145.050 | $174,60 | $28.563.500 | 3.059.250 ZCL |
70 | Factom | $523.284.166 | $59,84 | $22.997.300 | 8.745.102 FCT * |
71 | Aeternity | $509.063.514 | $2,18 | $2.988.120 | 233.020.472 AE * |
72 | Kin | $506.375.927 | $0,000670 | $2.531.240 | 756.097.560.976 KIN * |
73 | Request Network | $505.867.768 | $0,789444 | $26.995.800 | 640.789.933 REQ * |
74 | Nexus | $500.163.736 | $9,10 | $3.860.260 | 54.961.115 NXS |
75 | aelf | $498.547.500 | $1,99 | $109.444.000 | 250.000.000 ELF * |
76 | Enigma | $487.231.369 | $6,51 | $23.902.900 | 74.836.171 ENG * |
77 | Aion | $480.061.239 | $7,83 | $15.071.900 | 61.299.856 AION * |
78 | Substratum | $472.246.253 | $2,09 | $19.507.800 | 226.091.449 SUB * |
79 | Gas | $467.479.599 | $51,16 | $23.554.200 | 9.137.582 GAS * |
80 | MonaCoin | $459.576.188 | $8,11 | $5.833.870 | 56.662.950 MONA |
81 | Nxt | $457.483.032 | $0,457941 | $32.706.700 | 998.999.942 NXT * |
82 | RChain | $451.609.884 | $2,47 | $1.600.870 | 182.963.195 RHOC * |
83 | Syscoin | $431.491.543 | $0,813844 | $6.124.680 | 530.189.500 SYS |
84 | Walton | $416.738.234 | $16,74 | $32.448.400 | 24.898.178 WTC * |
85 | DigitalNote | $416.633.463 | $0,060435 | $34.271.700 | 6.893.921.616 XDN |
86 | MaidSafeCoin | $412.873.522 | $0,912322 | $6.590.730 | 452.552.412 MAID * |
87 | DigixDAO | $410.962.000 | $205,48 | $11.297.600 | 2.000.000 DGD * |
88 | Neblio | $405.354.051 | $31,88 | $28.426.100 | 12.715.075 NEBL * |
89 | Cobinhood | $400.691.598 | $1,16 | $5.017.360 | 344.156.938 COB * |
90 | Santiment Net… | $397.705.469 | $6,57 | $6.226.900 | 60.522.871 SAN * |
91 | BitcoinDark | $395.800.555 | $307,09 | $530.137 | 1.288.862 BTCD |
92 | GameCredits | $393.631.441 | $6,12 | $13.452.500 | 64.355.352 GAME |
93 | Iconomi | $393.542.160 | $3,94 | $2.489.300 | 99.788.314 ICN * |
94 | Gnosis | $383.859.385 | $347,51 | $2.387.400 | 1.104.590 GNO * |
95 | TenX | $380.787.151 | $3,64 | $23.776.300 | 104.661.310 PAY * |
96 | ZCoin | $380.639.026 | $98,58 | $17.047.200 | 3.861.220 XZC |
97 | Quantstamp | $377.231.430 | $0,611085 | $21.628.300 | 617.314.171 QSP * |
98 | ChainLink | $370.356.000 | $1,06 | $9.133.270 | 350.000.000 LINK * |
99 | Bancor | $368.799.177 | $9,05 | $9.932.050 | 40.772.871 BNT * |
100 | iExec RLC | $365.947.538 | $4,63 | $114.194.000 | 79.070.793 RLC * |
* Not Mineable
Total Market Cap: $706.033.432.184
BÖLÜM XII – BİTCOİN’in ve DİĞER SANAL PARA BİRİMLERİNİN KUVVETLİ ve ZAYIF (RİSKLİ) YÖNLERİ
Bitcoin ve diğer kripto sanal para birimlerinin güvenilirliği konusunda çeşitli görüşler mevcuttur.
XII.1 – Kuvvetli Yönleri
Bitcoin’in yatırımcılarına güven vermesinin altında şu faktörler yer almaktadır.
- Merkezi değildir, merkezi bir arıza noktası yoktur. Bireysel olarak kullanıcılar “hack”’lense dahi sistemin bütünü bundan etkilenmez.(3)
- Kriptografik olarak blokların ve blok içi işlemlerin güvenilirliği ve kronolojisi korunmaktadır.(3)
- Bireysel olarak her Bitcoin cüzdanı gizli anahtar ile korunmaktadır. Gizli anahtar olmadan cüzdanlar üzerinden işlem yapmak mümkün değildir.(3)
- Bitcoin arzı, dağıtık olan madencilerin uzlaşması (konsensüs) ile sağlanır. Bunun haricinde hiçbir otorite ek Bitcoin arzedemez.(3)
XII.2 Zayıf (Riskli )Yönler
Bitcoin işlemleri endişe vermektedir ve risklidir, Çünkü:
- Gizli anahtarların kaybedilmesi durumunda hiçbir sahiplik kanıtı bulunmamaktadır.(3)
- Anonim kullanılabilmesi nedeniyle yasa dışı aktivitelerde çekici hale gelmesi hem bireyleri hem de kamu otoritelerini endişelendirmektedir.(3)
- Kimlik bilgilerinin gizliliği, bir otoritenin denetim ve düzenlemesine sahip olmayışı, sistemi her türlü yasa dışı finansal transfer işlemine açık hale getirmektedir.(3)
- Son zamanlarda giderek alım-satım platformlarına dair kaygılar artmakta ve yatırımcılarda “kazancımızı realize edersek paramızı alabilir miyiz?” düşüncesi hâkim olmaktadır.
- Bitcoin bir sermaye piyasası aracı değil de dijital bir para birimi olduğu için bir grubun fiyatları yükseltmek amacıyla topluca alım yapıp, kısa süre içinde satarak nakde çevirmesi önünde yasal bir engel bulunmamaktadır.(22)
- En tepedeki 100 Bitcoin adresinin paranın yaklaşık %17’sini Bitcoin’e rakip Ether’de ise en tepedeki 100 kişinin paranın %40’ını elinde bulundurduğu ifade edilmektedir.(22)
- Diğer yüksek bilişim teknolojileri ve ağ bağlılığı gerektiren mekanizmalar gibi SPB’ler teknik aksaklıklardan bilgisayar korsanlığına kadar birçok riski, bu riskleri ortadan kaldırma yükümlülüğü olmadan içermektedir. Finansal kuruluşlar ve ödeme sistemleri için geçerli olan risk azaltma yükümlülüğü, SPB’ler için söz konusu değildir. Bu sorunlar veya bilgisayar korsanlığı saldırıları (özel şifreleme anahtarları ya da kullanıcı bilgilerinin kaybı ya da çalınması vs .) bireysel seviyede ya da daha geniş çaplı olabilmektedir. Kayıp SPB’lerin geri ödenmesi bir kenara, şifreleme anahtarlarının kaybı durumunda bile sorunu çözecek bir merkezi organ bulunmamaktadır. (4)
- Değerindeki oynaklık potansiyeli sebebiyle SPB’lerdeki değer kaybı çok daha dramatik ölçülerde ve önceden tahmin edilemez boyutlarda olabilmektedir. Algoritma, protokol ve defteri kebir aynı zamanda manipüle edilmiş ya da iyi niyetle düzenlenmemiş olabilir.(4)
- Özellikle daha küçük çaplı SPB’ler için bilgi edinme olanağı kısıtlıdır ve şeffaflığa ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır (ECB, 2015) . Bu durum, kullanıcıların SPB’lerin risklerini ya da yol açtığı kayıpları değerlendirme gücünü azaltmaktadır. Şeffaflığın olmaması sahtekârlık riskinin de artmasına sebep olmaktadır. (4)
- Merkezi kontrol noktasının olmaması, transferlerde itiraz ve yapılan işlemlerin geri alınamaması sonucuna ve dolayısıyla çeşitli problemlere yol açabilir.(3
- SPB sistemlerinde işlem taraflarının gerçek kimliklerini bulmak imkânsıza yakın olduğundan, sahtecilik yapan insanlar ödemelerin asıl lehtarı konusunda kullanıcıları yanıltmak suretiyle bu durumdan yararlanabilmektedir. Buna ek olarak işlemleri geri döndürmenin imkânsız olması sahtecilik riskini artırmakta dır. Bu durum, SPB’lerin kullanımının artmasıyla süreç içerisinde daha da yaygın hale gelecektir.(4)
- SPB’lerin itibari para statüsüne sahip olmamasının bazı sonuçları bulunmaktadır. Örneğin hiçbir iş yeri alacağı karşılığında SPB kabul etmek zorunda değildir.Piyasada birçok SPB çeşidi bulunduğundan kullanıcılar açısından bir SPB’yi diğerine tercih etmek kaçınılmaz ancak risklidir. Çünkü iş yerleri SPB’lere ilişkin anlaşmalarını zaman içerisinde değiştirebilir. Ayrıca SPB kabul eden tüccarların bu SPB’leri daha sonra harcayabilecekleri de garanti altında değildir. (4)
- Birçok sebeple, SPB’ler için süreklilik garanti edilememektedir. Kullanıcılar, SPB faaliyetlerindeki ani ve beklenmedik bir kesintiyle beraber ellerinde değeri olmayan para birimleriyle baş başa kalma riskiyle karşı karşıyadır. Perakende satıcılar tarafından SPB’lerin kabul edilmesi ise tamamen satıcıların kendi seçimleridir. Kurdaki dalgalanmanın ani kayıplara yol açması ve SPB’ye olan güvenin azalmasıyla satıcılar SPB kabul etmeyi bırakabilir, kullanıcılar ise SPB kullanma isteklerini yitirebilir. (4)
- SPB’lerin kullanıcılar açısından en önemli dezavantajlarından biri özellikle iki taraflı işleme konu olan SPB’lerin değerlerinin yüksek oynaklık içermesidir. Bitcoin’in geçmişine bakıldığında değerinin oldukça oynak olabildiği görülmektedir. Bu oynaklık gelecekte ya ellerindeki SPB’yi nakde çevirmek isteyecek ya da SPB’lerle mal ya da hizmet almak isteyecek kullanıcılar açısından büyük bir sorundur. (4)
- Kripto paraya dayalı bazı iş modelleri, büyük kârlar vadeden oluşumlar şeklinde yapılanarak kişilerin bilgi eksikliğini suistimal etmekte ve önemli maddi kayıplara neden olabilmektedir.(24)
- Kripto para ihraç edecek girişimlerin başlangıç sermayesi elde etmeye dönük uygulamaları genellikle herhangi bir düzenleme ve gözetim kapsamında yapılmadığından dolandırıcılık için uygun bir zemin oluşturmaktadır. (24)
- Kripto paranın dolaşımda olduğu piyasanın herhangi bir resmi otorite ya da garantör kurum tarafından denetlenme imkânı olmadığından, bazı kişilerce yatırım aracı olarak görülen kripto paranın aynı zamanda yasadışı faaliyetlerde de kullanılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.(24)
BÖLÜM XIII- TÜRKİYE ve DÜNYADA KRİPTO PARALARA BAKIŞ ve YASAL DURUM
Ülkeler açısından Bitcoin’in durumunu değerlendirdiğimizde ortaya şöyle bir uygulama ortaya çıkmaktadır. Çok sayıda merkez bankası veya bankacılık düzenleme ve denetleme kurumları Bitcoin kullanımını yasaklamamış ancak finansal kurum ve bireyleri karşılaşabilecekleri riskler konusunda uyarmıştır. Bitcoin’in merkezi bir otorite tarafından denetlenmemesi, oldukça yeni bir kavram ve teknoloji olması, hükümetleri ve düzenleyici otoriteleri haklı olarak endişelendirmektedir.(3) Hatta aşağıda Dimon örneğinde olduğu gibi kısa zaman içinde çelişkili ifadeler de ortaya çıkmaktadır. Basel Komitesi ve İsveç Merkez Bankası Başkanı Stefan Ingves gibi bankacılık ve merkez bankacılığında uzman bir isim Bitcoin gibi yatırımları finansal istikrar açısından tehlikeli görüyor. Bunu varlık balonlarına benzetiyor. Axel Weber gibi eski bir Merkez Bankacı da terör ve para aklama gibi olasılıkları da gözetmek suretiyle bu konudaki potansiyele de dikkat çekerek “merkez bankalarının kripto paraları anlamaya çalışmaları ve geleceğe dönük olarak bu mimarinin gerisinde kalmamalarını öneriyor.(6)
Dünyaca ünlü bankacı JP Morgan CEO’su Jamie Dimon da Bitcoin’i dolandırıcılık olarak nitelemiştir. (19) Dimon, sanal para Bitcoin’in bir ‘dolandırıcılık’ olduğunu ve patlayacağını söyleyerek, herhangi bir traderının bitcoin işlemi yapması durumunda ise bir dakika içerisinde kovulacağını açıklamış ve “Eğer bu para birimine yatırım yapacak kadar aptalsanız bunun bedelini eninde sonunda ödersiniz” demişti.
Ancak daha sonra Dimon bu konuda geri adım atmıştır. Bitcoin’i dolandırıcılık olarak nitelediği için pişman olduğunu söyleyen Dimon, kripto para zincirlerinin arkasındaki teknolojiye artık inandığını açıkladı. Fox Business’e konuşan Dimon, Bitcoin’le ilgili dolandırıcılık açıklamasından pişman olduğunu belirterek, ‘kripto para zinciri gerçektir’ ifadesini kullanmıştır.(28)
XIII.1 – Dünya Ülkelerinde BİTCOİN’e Bakış
Dünya geneline bakıldığında Avustralya, Kanada, Estonya, Fransa, Almanya, Japonya ve ABD’nin yer aldığı bir grup gelişmiş ülke Bitcoin’’i düzenlemeye başladığını öğreniyoruz. Nitekim;
- ABD; kripto paraya ev sahipliği yapan ve dünya Bitcoin hacminin lideri bir ülke olup Ocak 2015’te, ilk “regüle edilen” ABD Bitcoin takas sistemi “Coinbase” açıldı. Takas sistemi Newyork ve Kaliforniya’nın da aralarında bulunduğu 25 eyalette faaliyette bulunmak üzere lisanslı. Chicago borsasında vadeli işlemler geçen hafta başladı. (18) ABD’de yasalaşan vergi paketiyle şifreli paralar arası arbitrajların da vergiye tabi olmasının önünün açılmıştır.
- Japonya Muhasebe Standartları Kurulu, kripto para birimlerinin kullanılmasını sağlayacak bir muhasebe yapısı oluşturmak için çalışmalara başladı. Bitcoin ticaretinden elde edilen karlar “işletme faaliyetinden elde edilen gelirler” veya “çeşitli gelirler” olarak sayılacak.(18)
- Danimarka, kendi Merkez Bankası’ndan tamamen vazgeçmeden Bitcoin ve kendi yaratacağı itibari dijital parasını birlikte günlük yaşamda kullanmayı planlamaktadır. Danimarka Merkez Bankası, Bitcoin’in para olmadığını, bu sebeple regüle etmeyeceklerini açıklamıştır.(3)
- İsveç Finansal Denetleyici Otoritesi Bitcoin’i ödeme yöntemi olarak yasallaştırmıştır.(3)
- Finlandiya Merkezi Vergi Kurulu, Bitcoin’i finansal servis olarak tanımlamış Bitcoin işlemlerini katma değer vergisinden muaf tutmuştur.(3)
- Hollanda’da Arnhem’de Bitcoin’le alışveriş yapılabilen yüzden fazla dükkan vardır.(3)
- Birleşik Krallık’ta Bitcoin’e özel para muamelesi yapılmakta ve Bitcoin’le yapılan alışverişlere katma değer vergisi uygulanmaktadır.(3)
- Kanada da Bitcoin, kara para aklama ve terörün finansmanı mücadelesi kapsamında düzenlenmiştir.(3) Ayrıca Kanada da Britanya Kolombiyası eyaleti yasal güvenlik düzenleyicileri, Bitcoin tabanlı yatırım uygulaması sunan First Block kapital firmasına faaliyet izni vermiştir.(19)
- Almanya Maliye Bakanlığı’nın Bitcoin’i bir hesap birimi olarak tanımlamasından sonra artık vergi ve ticari amaçlarla kullanılabilecektir.(18)
- Fransa Bitcoi’ni “paralel para yaratma mekanizması” olarak tanımlıyor.(18)
- Rusya bir süre sonra dünyanın ilk ulusal kripto para birimi olan Crypto-Ruble’yi piyasaya sürmeye hazırlanıyor. Bunu çıkardıktan sonra diğer kripto para birimlerini yasaklayacak.
- Çin Hükümeti, kendi kripto-para birimini çıkartmak için hazırlıklara başlamıştır. Çin Siber Uzay İdaresi, Ekim 2015’te dünyanın Bitcoin sonrası döneme girdiğini, bu devrimsel değişiklikleri kimsenin inkâr edemeyeceğini belirtmiştir. Mamafih Çin Digital paraların yeni oluşturduğu bir piyasa olan ICO “Initial Coin Offering” i yasaklamayı planlamaktadır. ICO’lar blockchain ve kripto para teknolojilerini içeren projelerde girişimcilerin başlangıç yatırımlarını sağladıkları ve oldukça başarılı olan bir proje idi. (19)
Bunlara karşın İzlanda, Bangladeş, Bolivya, Ekvator ve Tayland gibi ülkeler Bitcoin’e karşı bir tavır izlemektedir. (3)
XIII.2 Türkiye‘de Bitcoin ve Diğer Kripto Paralara Bakış ve Yasal Durum
6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymetler Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun’da yapılan elektronik para tanımında Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyiş sistemi olarak elektronik para olarak değerlendirilmiyor, dolayısıyla mevcut denetleme ve düzenleme kuruluşlarının faaliyet kapsamına girmiyor.(18)
Türkiye mevzuatında “elektronik para” fon karşılığı ihraç edilen bir parasal değer olarak tanımlanıyor. Bitcoin ise; kriptografik tekniklerle imzalanan ve ciddi bir matematiksel bir dizin içinde hazırlanan, talebin artışıyla doğru orantılı olarak bu matematiksel dizinin daha da zorlaştığı ve dünyanın dört bir yanında bulunan “madenciler” (“miner”) tarafından doğrulanan bir parasal değer olmasından ötürü şu anki mevzuatta yer bulamıyor.(18)
Bitcoin’in Türkiye’de yasal olup olmadığı ve denetiminin yapılıp yapılmadığı, 25 Kasım 2013 tarihinde BDDK’nın yaptığı basın açıklamasında açıklandı. (3) Açıklamaya göre:
“…………….Herhangi bir resmi ya da özel kuruluş tarafından ihraç edilmeyen ve karşılığı için güvence verilmeyen bir sanal para birimi olarak bilinen Bitcoin, mevcut yapısı ve işleyişi itibarıyla Kanun kapsamında elektronik para olarak değerlendirilmemekte, bu nedenle de söz konusu Kanun çerçevesinde gözetim ve denetimi mümkün görülmemektedir.
Herhangi bir mağduriyet yaşanmaması adına, yukarıda belirtilen hususların duyurulmasında ve bu çerçevede Bitcoin ve benzeri sanal paraların barındırdığı muhtemel risklerin kamuoyuna hatırlatılmasında fayda mülahaza edilmektedir.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.”
Aynı zamanda BDDK; Bitcoin’de işlemlerindeki anonim özelliğin, bazı yasadışı işlemlerde kullanılmasının, değerinin oynak olmasının ve Bitcoin’leri saklamanın zorlukları (çalınma, kaybetme vb.) konusunda kullanıcıları bilgilendirmektedir.(3)
TCMB başkanı Murat Çetinkaya kripto paraların, finansal istikrara katkı sağlayabileceğine işaret ederek banka yetkililerinin, kripto paralar üzerine araştırmalarına devam ettiklerini bildirmiş ve TCMB kapsamında; dijital varlık piyasası katılımcıları, hükümet yetkilileri ve düzenleyicilerin de olduğu bir araştırma grubunun oluşturulduğunu da ifaderine eklemiştir.(20)
Borsa İstanbul Başkanı Himmet Karadağ, Blockchain teknolojisinin yakından takip edilmesini, Bitcoin’den ise uzak durulması gerektiğini belirtmiştir.
BloombergHT’ye konuşan Borsa İstanbul Başkanı Himmet Karadağ, kripto para birimi olan Bitcoin’i kumar olarak değerlendirerek, kumar oynamak isteyenlerin başka platforma yönelmesi gerektiğini belirtti. Bu para birimde bugün 3 lira yarın 3 milyon lira şeklinde bir sistemin olduğunu ve sonraki günlerde aşağı yönlü bir hareket durumunda mağdur olabileceklerinin altını çizmiştir.
Blockchain teknolojisini de ilgiyle takip ettiklerini dile getiren Karadağ, önümüzdeki günlerde bu teknolojiden fazlasıyla yararlanacaklarını söylemiştir. Para transferlerinde merkez bankasının ve diğer finans sistemlerinin bu teknolojiden yararlanmaya başlayacağını, bu sisteme yatırım yapmayan kuruluşların da ciddi anlamda geri kalacağını belirtmiştir.(21)
Hazine Müsteşarlığı Finansal İstikrar Komitesi’nin 34. Toplantısı, Başbakan Yardımcısı Meh Toplantı sonucu yayınlanan 11 Ocak 2018-01 sayılı basın açıklamasında kripto paralara ilişkin aşağıdaki açıklama yapılmıştır.(24)
BASIN AÇIKLAMASI
Finansal İstikrar Komitesi’nin 34. Toplantısı, Başbakan Yardımcısı Sayın Mehmet ŞİMŞEK başkanlığında 10 Ocak 2018 tarihinde gerçekleştirilmiştir.
Toplantıda, küresel ve yerel ölçekte yaşanan gelişmelerin ülkemiz finansal piyasalarına etkileri ile önümüzdeki döneme ilişkin görünüm ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.
Bankacılık sektörüne ilişkin uluslararası standartlara uyum kapsamında yapılan düzenlemelerin etkileri ile politika yapım sürecinin desteklenmesi amacıyla sektörün veri altyapısının güçlendirilmesi ele alınmıştır.
Yeni finansal teknolojilerin sunduğu fırsatlara ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ülkemizde yasal bir dayanağı olmayan kripto paralara ilişkin düzenlemelerin geliştirilmesi için bir çalışma grubunun oluşturulmasına karar verilmiştir.
Kripto paraların risklerine yönelik kamuoyunun bilgilendirilmesine karar verilmiştir:
– Kripto paraların ülkemizde yasal bir dayanağı bulunmamaktadır ve bu kapsamda gerçekleştirilen işlemler herhangi bir resmi otoritenin güvencesi altında değildir.
– Kripto paralar (en bilinen örneğiyle Bitcoin), piyasa değerinin aşırı oynak olabilmesi, dijital cüzdanların çalınabilmesi, kaybolabilmesi veya sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz olarak kullanılabilmesi gibi olumsuz özelliklere sahiptir. Ayrıca kullanıcıların ve hizmet alınan firmaların operasyonel hatalarından ya da kötü niyetli kişilerin suiistimallerinden kaynaklanan zararların, işlemlerin geri döndürülemez nitelikte olması nedeniyle düzeltilmesi veya iptal edilmesi mümkün değildir.
– Kripto paraya dayalı bazı iş modelleri, büyük kârlar vadeden oluşumlar şeklinde yapılanarak kişilerin bilgi eksikliğini suistimal etmekte ve önemli maddi kayıplara neden olabilmektedir.
– Kripto para ihraç edecek girişimlerin başlangıç sermayesi elde etmeye dönük uygulamaları genellikle herhangi bir düzenleme ve gözetim kapsamında yapılmadığından dolandırıcılık için uygun bir zemin oluşturmaktadır.
– Kripto paranın dolaşımda olduğu piyasanın herhangi bir resmi otorite ya da garantör kurum tarafından denetlenme imkanı olmadığından, bazı kişilerce yatırım aracı olarak görülen kripto paranın aynı zamanda yasadışı faaliyetlerde de kullanılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Tüm bu hususlar çerçevesinde, kripto paralar ile ilgili işlem yapan kişilerin herhangi bir zarara uğramamaları için dikkatli olmaları ve kripto paralar ile ilgili işlem yaptıklarında yukarıda bahsi geçen olası olumsuzluklarla karşılaşabileceklerinin farkında olmaları gerekmektedir.
Kamuoyuna saygıyla duyurulur.
XIII.3 – Bazı Büyük Şirketlerin Blockchain ve Kripto Paralara Bakışı
Bazı büyük şirketlerin Blockchain ve Bitcoin’e bakış açıları son zamanlarda olumlu bir seyir izlemeye başlamıştır. Nitekim bu konuda aşağıda bazı örnekler verilmiştir.
- Samsung, Rus Şirket İle Madencilik Anlaşması İmzaladı (23)
Kripto para talebi arttıkça hem madencilik yazılımları hem de gerekli donanımları sunan şirketlerin popülerliği hızla artıyor. Samsung, bu ayın başlarında, Rusya’nın Bitcoin madenciliği şirketi Baikal ile 14nm ASIC çiplerin tedariği için anlaşma imzaladığını açıkladı. Samsung numuneleri test ettiklerini ve seri üretimin 2018 Ocak’ta başlayacağını belirtti. Baikal, yeni güncellenen madencilik donanımında, Samsung tarafından üretilen çipleri kullanacak.
- Pegasus Hava Yolları’ndan Blockchain Hamlesi (25)
Pegasus Hava Yolları, uçuşlarının büyük kısmını gerçekleştirdiği İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı ile operasyonel süreçlerini dijitalleştirilmede önemli bir entegrasyona imza attı. Şirket açıklamasına göre, bu yılın önemli teknoloji trendlerinden biri olan ve Bitcoin‘in de temelini oluşturan “Blockchain” alt yapısı üzerinden hizmet verecek bu entegrasyon çalışması sayesinde, Pegasus’un Uçuş Kontrol Sistemi üzerinden yapılan uçuş tanımları ve güncellemeleri, anında İstanbul Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı Operasyon Kontrol Merkezi (OCC) departmanı çalışanlarının ekranlarına düşecek. Yine aynı Blockchain alt yapısı üzerinden İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı sistemlerinde oluşturulan uçuşa ait kapı, bagaj bandı, körük kullanımı gibi operasyonel bilgiler de anlık olarak Pegasus sistemlerine aktarılacak.
- Bitcoin Hayatımıza Yavaş Yavaş Giriyor (26)
Microsoft Yazılım Geliştirme Teknolojileri Genel Müdür Yardımcısı Cavit Yantaç’ın bildirdiğine göre; Microsoft bir süredir ödemelerde Bitcoin’i kabul etmeye başladı. Dolayısıyla Bitcoin ödeme sisteminin reel olduğunu, gündelik hayatımıza yavaş yavaş girdiğini net olarak burada görebiliyoruz. Tüketiciler ya da kurumlar Microsoft’la olan ilişkilerini dünyanın çeşitli yerlerinde yasal çerçevede Bitcoin’i kabul etmeye başladı.
SONUÇ
Buraya kadar Blockchain ve Bitcoin’i geniş olarak irdeledik.
Bitcoin, herhangi bir üçüncü parti hizmetine gerek kalmadan, Blockchain (Blok-zincir) teknolojisi ile taraflar arasında para transferini mümkün kılan bir elektronik para sistemidir. Sanal-Dijital para ekonomisini oluşturan kavram ve konular bütünüdür. Bitcoin transferi ve üretiminde kriptoloji (şifre) kullanıldığı için kripto-para olarak da tanımlanır. Bitcoin’den sonra da pek çok alt “coin”’ler geliştirilmiştir.
Bitcoinle birlikte adı daha fazla duyulan Blockchain teknolojisi ise; kimin neye ve ne zaman sahip olduğuna ilişkin karmaşık matematiksel fonksiyonlar kullanılarak kesin ve doğru kayıtlar yaratan ve dağıtık bilgisayar sistemleri aracılığı ile işlemlerin merkezi olmayan bir altyapıda tanımlandığı bir işlem alt yapısıdır. Bu altyapı sayesinde partiler arasında yapılan işlemlerin merkezi bir otorite tarafından kontrol edilmesine, onaylanmasına ve mutabakat sürecine gerek kalmamaktadır.
Geçen yıl bu vakitler 10 Ocak’ta fiyatı 900 ABD Doları civarında olan ve 20 katdan fazla bir artışla Aralık 2017 ayının ikinci yarısında 20.000 ABD Dolar’ına yaklaşan şifreli elektronik para Bitcoin (BTC), bu zirvede sonra aşağıda belirtildiği üzere %30’a yakın bir değer kaybıyla 12 Ocak 2018 tarihinde yaklaşık 14.000 ABD Doları civarında seyretmeye başladı. Piyasada bugüne kadar arzedilen 16,798.087 BTC’nin piyasa değeri ise toplam 236.483.468.786 ABD Dolar’ına ulaşmış bulunuyordu..sadece Bitcoin değil, Ethereum ve Ripple gibi şifreli paralar da sert değer kaybına uğradılar.
Bitcoin ve Blockchain teknolojisine olan ilgi gün geçtikçe artmakta buna karşın devlet sorumlu makamları vatandaşlarını muhtemel risklere karşı da uyarı vazifelerini yapmaktadır.
Nitekim Ülkemizde Başbakan Yardımcısı Mehmet ŞİMŞEK başkanlığında toplanan Hazine Müsteşarlığı Finansal İstikrar Komitesi’nin 34. Toplantısı sonucu yapılan 12.01.2018 tarihli basın açıklamasında; yeni finansal teknolojilerin sunduğu fırsatlara ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur. Ülkemizde yasal bir dayanağı olmayan kripto paralara ilişkin düzenlemelerin geliştirilmesi için bir çalışma grubunun oluşturulmasına karar verilmiştir. Ayrıca Kripto paraların risklerine yönelik kamuoyu uyarılmıştır.
Şimdi ülkemizde; kamu otoritelerinin önünde iki yol var; ya bu işlemleri yasaklamak; yerli alım-satım platformları belki yasaklanabilir ama internet yasağı koymadan yabancı platformlardan işlem yapmayı engellemenin zor olduğunu düşünüyorum. İkinci yol da teknolojik gelişmelerin ve insanoğlunun teknoloji merakının önüne geçilemeyeceği için tüm riskler değerlendirilerek kuralları baştan koyup bir düzenleme getirmektir. (Örneğin; Devlet kontrolünde Kripto Para Borsası kurulup işlemlerin vergilendirilmesi gibi)
Ancak, daha önemlisi Bitcoin yatırımcıları; teknolojiye ve sanal dünyaya hâkim olmalarına rağmen finansal piyasalar hakkında yeterli bilgiye sahip olmayabilirler. İlaveten bu konunun profesyonelleri ve “balinalar (*)” ile aynı yatırım dünyasında hareket ediyorlar. Kar hırsı bazen sokaktaki sade vatandaşları bile aşırı cezbetmektedir. Bu nedenle vatandaşların ileride mağdur olmamaları için, Hazine Müsteşarlığı ve BDDK’nın yaptığı gibi basın açıklamalarıyla vatandaşların uyarılması yanında okullarda ve kamu spotlarıyla bu konuyu da içeren “finansal okur-yazarlığı” (27) ön plana çıkarmanın yararlı olacağını düşünmekteyim.
(*) Büyük miktarda Bitcoin sahibi kişilere “balinalar (Whales)” deniyor. (22)
* Yazar: Mehmet Kamil Tarhan –Teolupus Denetim ve Yönetim Danışmanlık, Denetim Takım Lideri, SMMM-Bağımsız Denetçi-SPK Düzey 3 , Kurumsal Yönetim Derecelendirme, Kredi Derecelendirme ve Türev Araçları Lisans sahibi – Emekli Akbank TL Fon Yönetimi Müdürü
Bu gönderi şu adreste de mevcuttur: English